7° Γυμνάσιο Χανίων

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΓΗ

(Φιλίππου Δανάη)

1.1 Το υδάτινο σύστημα της Γης

1.2 Ο υδρολογικός κύκλος

1.3 Πως εισχωρεί το νερό στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα

1.4 Λίγα λόγια για τη γεωλογία του νομού Χανίων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΚΑΡΣΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ – ΚΑΡΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

(Παπουτσάκη Ελευθερία, Μαυρίδη Πόπη, Μπικάκη Εμμανουέλα,

Φιλίππου Δανάη, Κολομβάκη Αφροδίτη (2.7))

2.1 Πηγές

2.2 Καρστικές πηγές

2.3 Προέλευση ονόματος καρστ

2.4 Πως ακριβώς δημιουργούνται τα καρστικά φαινόμενα;

2.5 Δακτυλογραφίες

2.5 Υφάλμυρες πηγές

2.6 Βυθίσματα

2.7 Δομή των σπηλαίων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΘΡΥΛΟΙ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΡΑ , ΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ ΚΑΙ

ΤΙΣ ΝΕΡΑΙΔΕΣ

(Μαλούκου Αναστασία φιλόλογος)

3.1 Το νερό αρχή των πάντων

3.2 Οι αρχαίες ελληνικές φιλοσοφικές θεωρίες και οι μύθοι για τα

υπόγεια νερά

3.3 Ναϊάδες

3.4 Μύθοι και θρύλοι για τα σπήλαια

3.5 Νεράιδες

3.6 Αποθησαύριση καταγεγραμμένων μύθων και θρύλων

3.7 Μαντινάδες για το νερό

3.8 Βιβλιογραφία 3 κεφαλαίου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

(Κρασουδάκη Θέμις, Κολομβάκη Αφροδίτη, Μαθιέλη Χρύσα, Μαρκετάκη Σόνια Κουτουράτσας Τηλέμαχος, Κουργιαντάκης Γιάννης, Δελάκη Κατερίνα, Καπαράκη Ειρήνη, Κίντριλη Αθανασία)

4.1 Σπήλαια

4.2 Ποιες καρστικές πηγές έχουμε στα Χανιά

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΓΗ

(Φιλίππου Δανάη)

1.1 Το υδάτινο σύστημα της Γης

Έχει υπολογιστεί ότι ο συνολικός όγκος του υδάτινου δυναμικού της Γης ανέρχεται γύρω στα 1.400∙10⁶km³ και σχεδόν στο σύνολό του περιλαμβάνεται στο σύστημα της υδρόσφαιρας , αποθηκευμένο σε μεγάλους υδάτινους ταμιευτήρες (reservoirs) που επικοινωνούν μεταξύ τους.

Ο μεγαλύτερος όγκος του νερού περιέχεται σε θαλάσσιους ταμιευτήρες , δηλαδή στους ωκεανούς. Ένα ποσό της τάξης του 3% βρίσκεται σε στερεή κατάσταση δηλαδή με τη μορφή πάγου στις πολικές περιοχές και το υπόλοιπο ποσοστό σε χερσαίους ταμιευτήρες είτε υπόγειους (1%) , είτε επιφανειακούς όπως λίμνες και ποτάμια.

Περίπου το 99% της ποσότητας του νερού είναι αποθηκευμένο σε διάφορους ταμιευτήρες αλλά ένα πολύ μικρό ποσοστό ανακυκλώνεται στα πλαίσια του υδρολογικού κύκλου. Οι επιστήμονες έχουν υπολογίσει ότι ένα μόριο νερού μπορεί να παραμείνει εγκλωβισμένο για εκατομμύρια χρόνια ως συστατικό μάγματος (λάβα), για 200.000 χρόνια σε ένα παγετώνα, για 40.000 χρόνια στα βάθη ενός ωκεανού, για 1.000 χρόνια σε ένα υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα, για 10 χρόνια σε μια λίμνη, για 10 μέρες στην ατμόσφαιρα και για 10 ώρες στο σώμα ενός ζωντανού οργανισμού !!

1.2 Ο υδρολογικός κύκλος

Όταν λέμε «υδρολογικός κύκλος» ή «κύκλος νερού», περιγράφουμε τη σταθερή κι αδιάκοπη κυκλοφορία του νερού από τη θάλασσα μέσω της ατμόσφαιρας στη ξηρά και η επιστροφή στην ατμόσφαιρα και πάλι στους ωκεανούς, όπως φαίνεται στο σχήμα :

Όπως βλέπουμε στο σχήμα, η εξάτμιση των ωκεανών, δημιουργεί υδρατμούς που ανεβαίνουν στη τροπόσφαιρα όπου ψύχονται και υγροποιούνται. Τα νέφη μετακινούνται και συμπυκνώνονται δίνοντας τα κατακρημνίσματα (χιόνι, βροχή, χαλάζι) κι έτσι επιστρέφει το νερό στους ωκεανούς.

Όταν όμως οι κατακρημνίσεις πέφτουν στη ξηρά, μπορούν να ακολουθήσουν διαφορετικούς δρόμους , όπως:

- Να εξατμιστεί το νερό μόλις πέσει στη ξηρά

- Να απορροφηθεί από τις ρίζες των φυτών και να εξατμισθεί μέσω τις διαπνοής των φυτών

- Να εισχωρήσει (κατείσδυση) στο υπέδαφος και να καταλήξει στα υπόγεια ύδατα (υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας)

- Να ρέει επιφανειακά και να καταλήξει στους επιφανειακούς ταμιευτήρες

1.3 Πως εισχωρεί το νερό στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα

Μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε ότι η κατείσδυση του νερού θα συμβεί εκεί όπου το νερό δεν ρέει πολύ επιφανειακά αλλά και το αντίστροφο. Άρα και στα δύο φαινόμενα οι ίδιοι παράγοντες τα επηρεάζουν, που είναι :

- Το είδος της λιθολογικής σύστασης των πετρωμάτων της περιοχής. Γενικά, υπάρχουν διαπερατά πετρώματα, δηλαδή πετρώματα που επιτρέπουν την είσοδο και κυκλοφορία του νερού στο εσωτερικό της μάζας τους, αλλά κι αδιαπέρατα πετρώματα που δεν επιτρέπουν την είσοδο του νερού. Άρα, εάν σε μια περιοχή υπάρχουν διαπερατά πετρώματα, τότε πιο εύκολα κατεισδύει το νερό στο υπέδαφος και συνεπώς δεν ρέει μεγάλη ποσότητα επιφανειακά. Αν όμως στην ίδια περιοχή υπήρχαν αδιαπέρατα πετρώματα, τότε θα ίσχυε το αντίστροφο.

- Η μορφολογία της περιοχής και κυρίως η κλίση της. Όσο μεγαλύτερη κλίση έχει μια περιοχή τόσο πιο δύσκολα κατεισδύει το νερό στο υπέδαφος κι εύκολα ρέει επιφανειακά.

- Τα κλιματικά δεδομένα της περιοχής επίσης επηρεάζουν την κίνηση του νερού. Αν για παράδειγμα υπάρχουν βροχοπτώσεις πολλές αλλά κι η ένταση τους.

- Η φυτοκάλυψη της περιοχής. Όσο περισσότερα δέντρα υπάρχουν σε μια περιοχή τόσο πιο εύκολα κατεισδύει το νερό . Έχει υπολογιστεί ότι σε μια περιοχή εάν κοπούν όλα τα δέντρα, τότε η επιφανειακή απορροή θα αυξηθεί κατά 200% !

1.4 Λίγα λόγια για τη γεωλογία του νομού Χανίων

Η περιοχή παρουσιάζει μεγάλο γεωλογικό ενδιαφέρον, κυρίως λόγω των ανυψωτικών κινήσεων και των παλαιοακτών που κατά θέσεις φθάνουν τα 9μ. και όπου η ανύψωση συνεχίζεται ως σήμερα. Υπάρχουν ακόμη, στο σύνολο σχεδόν της περιοχής ενδιαφέροντος, θέσεις με έντονη τεκτονική δραστηριότητα, στην οποία οφείλεται η σημερινή μορφολογία της, μεγάλα φαράγγια, λίμνες και οροπέδια (πόλγες), αλλά και η κίνηση των υδάτων μέσω των καρστικών φαινόμενων με τα οποία ασχολείται η παρούσα εργασία.

Παλαιογεωγραφία

Η Κρήτη σχηματίστηκε από τα υπολείμματα του ωκεανού της Τηθύος και είναι αποτέλεσμα της αλπικής ορογένεσης. Βυθίστηκε και αναδύθηκε τρεις φορές από το τέλος του Παλαιοζωικού ως τη βάση του Μειοκαίνου (αρχή Νεογενούς), περίοδο

κατά την οποία ήταν καλυμμένη από τη θάλασσα, οπότε και αναδύεται εκ νέου ως τρία χωριστά νησιά (ορεινοί όγκοι Λευκών Ορέων, Ψηλορείτη και Λασιθιώτικων Ορέων).

Με την απόσυρση τη θάλασσας στο Μεσσήνιο (τέλος Μειοκαίνου), λόγω της ξηρότητας της Μεσογείου (κρίση αλατότητας του Μεσσηνίου), σχηματίζεται λόγω εξάτμισης γύψος και ανυδρίτης.

Άφθονα απολιθώματα (γαστερόποδα, εχινόδερμα κ.ά.) βρίσκονται μέσα στα νεογενή ιζήματα και ειδικά στα μειοκαινικά, όπου κατά θέσεις τα λιμναία ανω-μειοκαινικά ιζήματα συνυπάρχουν με πανίδα θηλαστικών απολιθωμάτων (σπήλαιο ελεφάντων)

Στο πλειστόκαινο έχουμε πάλι αύξηση του βάθους της θάλασσας και κατά συνέπεια ιζηματογένεση σε θάλασσα που γινόταν προοδευτικά όλο και πιο βαθιά. Με την ανάδυση η περιοχή σιγά σιγά απέκτησε μορφή παρόμοια με τη σημερινή.

Κατά το πλειστόκαινο έχουμε αλλαγές που μεταβάλλουν τη πανίδα της περιοχής, όπου αναπτύσσονται θηλαστικά , (από τα οποία έχουμε χαρακτηριστικά απολιθώματα νανοελεφάντων, ιπποποτάμων, τρωκτικών κτλ.), η οποία όμως εξαφανίζεται στο τέλος του πλειστοκαίνου λόγω έλλειψης τροφής.

Η Κρήτη έχει μια ιδιαίτερα σύνθετη και πολύπλοκη γεωλογική δομή, λόγω της άμεσης γειτονίας με το χώρο υποβύθισης της αφρικανικής πλάκας κάτω από την ευρασιατική.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΚΑΡΣΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ – ΚΑΡΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

(Παπουτσάκη Ελευθερία, Μαυρίδη Πόπη, Μπικάκη Εμμανουέλα,

Φιλίππου Δανάη, Κολομβάκη Αφροδίτη (2.7))

2.1 Πηγές

Είδαμε πιο πάνω πως το νερό εισχωρεί στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα . Κάποια στιγμή το νερό θα βρεί μια διέξοδο και θα εξέλθει με τη μορφή της πηγής.

Υπάρχουν πολλά είδη πηγών και οι πιο συνηθισμένες είναι :

- Οι πηγές επαφής

- Οι πηγές υπερπλήρωσης

- Οι πηγές οι ρηγματογενείς και

- Οι καρστικές πηγές

Τα παραπάνω είδη πηγών φαίνονται στο σχήμα που ακολουθεί

2.2 Καρστικές πηγές

Οι καρστικές πηγές , όπου με τον όρο αυτόν εννοούμε και τις πηγές που αναβλύζουν νερό αλλά και τα σπήλαια, είναι υπόγεια έγκοιλα στα οποία μαζεύεται το νερό. Για να μπορέσει να γίνει καρστικοποίηση (δηλαδή να δημιουργηθούν αυτά τα έγκοιλα) απαραίτητη προϋπόθεση είναι τα ασβεστολιθικά πετρώματα, το νερό της βροχής και το διοξείδιο του άνθρακα

Στο παρακάτω σχήμα απεικονίζεται τρισδιάστατη απεικόνιση χαρακτηριστικών καρστικών μορφών στην επιφάνεια και στο βάθος

2.3 Προέλευση ονόματος καρστ

Ο όρος της καρστικότητας ( γεωμορφολογικό φαινόμενο που συντελείται κυρίως στις ασβεστολιθικές περιοχές) προέρχεται από την περιοχή του καρστ όπου επισημάνθηκε για πρώτη φορά.

Το καρστ είναι περιοχή των ανατολικών Άλπεων που εκτείνεται σχεδόν ολόκληρη στη Σλοβενία, ενώ ένα μικρό τμήμα της βρίσκεται στην Ιταλία

Χαρακτηριστικό στοιχείο για τον καθορισμό των ορίων του Καρστ είναι η παρουσία ασβεστολιθικών και μαργαϊκών οριζόντων , το ανάγλυφο των οποίων έχει ταπεινωθεί από τη διάλυση και την απόπλυση που έχει προκληθεί από το νερό .

Λόγω της αναλογίας των φυσικολιθολογικών αυτών χαρακτήρων που συναντώνται και σε γειτονικές ζώνες, ο όρος καρστ χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει και διάφορες άλλες της ευρύτερης περιοχής.

( Εικόνες 1 και 2 )

( Εικόνα 1 και 2: καρστικές μορφές και σπήλαια Σλοβενίας)

2.4 Πως ακριβώς δημιουργούνται τα καρστικά φαινόμενα;

Το νερό της βροχής καθώς πέφτει, διαλύει το διοξείδιο του άνθρακα που βρίσκεται στην ατμόσφαιρα και με αυτό τον τρόπο σχηματίζεται ένα ασθενές οξύ, το ανθρακικό οξύ

(CO₂+H₂ O → H₂CO₃ ).

Το νερό αυτό περνά στο υπέδαφος μέσω των πετρών στις οποίες υπάρχουν σχισμές, των χαλικιών ή της άμμου δηλαδή όπου υπάρχουν κενά. Τα κενά αυτά γεμίζουν με το νερό αυτό και όταν το ασθενές οξύ που περιέχεται έρθει σε επαφή με ασβεστολιθικά ή άλλα διαπερατά πετρώματα αρχίζει η διαδικασία της καρστικοποίησης. H2CO3

Το ανθρακικό οξύ αντιδρά με τα πετρώματα αυτά, σιγά σιγά τα διαλύει

( CaCO₃ +H₂ O + CO₂ ͢ Ca(HCO₃)₂ και στο τέλος δημιουργούνται τα έγκοιλα. Τυχών ρωγμές ή τρύπες που υπάρχουν σε τέτοιου είδους

πετρώματα διευρύνονται ενώ

(Εικόνα 3) το ανθρακικό οξύ περνά από μέσα τους και με την πάροδο του χρόνου μετατρέπονται σε έγκοιλα, τα οποία γεμίζουν με νερό της βροχής ή χιόνι.

Το νερό αυτό, που είναι ελαφρώς όξινο κινείται μέσω της βαρύτητας προς τη θάλασσα. Όταν βρει εμπόδιο, π.χ. ένα μη διαπερατό πέτρωμα, και οι συνθήκες το ευνοούν, το νερό βγαίνει στην επιφάνεια δημιουργώντας πηγές, (Εικόνα 4. πηγή : google) οι οποίες είναι συνήθως εκμεταλλεύσιμες.

(Εικόνα 5: το νερό όταν συναντά αδιαπέρατο πέτρωμα που λειτουργεί ως εμπόδιο, αρχίζει κι αναβλύζει με τη μορφή πηγής –πηγή google )

Από την έναρξη της καρστικοποίησης έως τη δημιουργία των σπηλαίων και των πηγών, υπάρχουν διάφορα στάδια όπως οι δακτυλογραφίες, οι αγωγοί και τέλος τα έγκοιλα ή ακόμη και τα βυθίσματα.

argopedio1

(Χαρακτηριστικές καρστικές μορφές στη περιοχή της Τριπόλεως)

2.5 Δακτυλογραφίες

Πριν δημιουργηθούν τα έγκοιλα, οι σταγόνες με το διαλυμένο διοξείδιο του άνθρακα που πέφτουν πάνω στα ανθρακικά πετρώματα δημιουργούν τις δακτυλογραφίες, δομές που μοιάζουν με αποτυπώματα δαχτύλων πάνω σε πλαστελίνη ή πηλό.(Εικόνα 6)

$E:\limestone[1].jpg$

Χρειάζονται πάρα πολύ χρόνο για να σχηματιστούν και μέσω αυτών των δομών κινείται το νερό, διευρύνοντας τις ρωγμές και δημιουργώντας τους διαύλους, τους αγωγούς και τα σπήλαια. Με αυτόν τον τρόπο, το νερό δρα επιφανειακά και υπογείως.

(Εικόνα 6: δακτυλογραφίες : χαρακτηριστικές αρχικές μορφές καρστικοποίησης)

Βέβαια η ποσότητα του νερού που δρα επιφανειακά είναι μικρή (18%) αφού το περισσότερο εξατμίζεται (60%) ή αποθηκεύεται υπογείως(32%).

Το νερό κινούμενο με τη δύναμη της βαρύτητας, είτε θα συναντήσει όπως προαναφέραμε ένα αδιεπέρατο πέτρωμα και θα αναβλύσει ως πηγή επαφής , είτε θα σχηματίσει σπήλαια, είτε θα καταλήξει στη θάλασσα με τη μορφή υποθαλάσσιων πηγών.

2.5 Υφάλμυρες πηγές

Σε κάποιες από τις καρστικές πηγές, κυρίως όταν βρίσκονται κοντά στη θάλασσα, το γλυκό νερό αναμειγνύεται με το αλμυρό νερό της θάλασσας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το νερό των πηγών αυτών να μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για άρδευση.

Ο μόνος τρόπος να εκμεταλλευθεί πλήρως το νερό, είναι να κάνουμε μια γεώτρηση ένα επίπεδο πριν από τη μείξη του γλυκού νερού με το θαλασσινό για παράδειγμα την άνοιξη, που ο υδροφορέας είναι πλούσιος σε γλυκό νερό δεν γίνεται αυτή η μείξη κατά συνέπεια η πηγή αναβλύζει γλυκό νερό.

2.6 Βυθίσματα

$E:\karst_fig1[1].jpg$

Όπου υπάρχει έντονη καρστικοποίηση, υπάρχει περίπτωση τα τοιχώματα των σπηλαίων και οι πηγές να μην αντέξουν, να καταρρεύσουν και να αφήσουν πίσω τους ένα βύθισμα (Εικόνα 7)

(Εικόνα 7: βύθισμα)

2.7 Δομή των σπηλαίων

(Κολομβάκη Αφροδίτη)

Με τις γεωλιθικές τομές μπορούμε να καθορίσουμε το βάθος του ασβεστολίθου και να συγκεντρώσουμε και άλλες πληροφορίες για το σπήλαιο. Το βάθος που μπορούν να βρίσκονται τα κάρστ είναι είτε μέχρι να συναντήσουν ένα μη διαπερατό πέτρωμα είτε μέχρι το επίπεδο της θάλασσας (επίπεδο βάσης). Δεν μπορεί να υπάρξει καρστικοποίηση μετά το επίπεδο βάσης. Στα σπήλαια, το νερό συνεχίζει να κινείται έχοντας μέσα του τα διαλυμένα ιόντα των πετρωμάτων που έχει ήδη διαλύσει. Με μια αλλαγή της θερμοκρασίας, τα ιόντα αυτά αποτίθενται στο σπήλαιο δημιουργώντας τις ανθρακικές δομές: τους σταλακτίτες, τους σταλαγμίτες και τις κουρτίνες. Οι σταλακτίτες και οι σταλαγμίτες αποτελούνται από επαλληλία διαφορετικών στρωμάτων (που συνήθως αντιστοιχούν σε ένα χρόνο) τα οποία μπορεί να διαφέρουν στο πάχος από περίπου χιλιοστά του χιλιοστού μέχρι ενάμισι χιλιοστό, ανάλογα με τη ροή και την ποσότητα νερού που τους «γλείφει». Οι κουρτίνες είναι πολύ μεγάλες ανθρακικές δομές και από τα πιο εντυπωσιακά σημεία ενός σπηλαίου.

2.7.1 Σταλακτίτες

Είναι σώματα σχήματος κυλίνδρων, ράβδων ή κώνων που κρέμονται από την οροφή των σπηλαίων και αποτελούνται από ανθρακικό ασβέστιο με χημικό τύπο CaCO₃ . Σε πολλές περιπτώσεις μαζί με το ανθρακικό ασβέστιο σε μικρές περιεκτικότητες περιέχουν και άλλα ανθρακικά άλατα διαφορετικών μέταλλων από το ασβέστιο π.χ. μαγνήσιο καθώς και οξείδια των μετάλλων όπως του σιδήρου, μαγγανίου κ.λ.π.

2.7.2 Σταλαγμίτες

Είναι σώματα και αυτά σχήματος κυλίνδρων, ράβδων ή κώνων που στέκονται στο δάπεδο των σπηλαίων. Έχουν την ίδια χημική σύσταση με τους σταλακτίτες. Από τα σχήματα των σταλαγμιτών επικρατεί η κωνική μορφή. Πολλές φορές σχηματίζονται εντυπωσιακές μορφές σταλαγμιτών που μοιάζουν με νούφαρα, μανιτάρια, δίσκους κ.λ.π.

2.7.3 Γενικά για τους σταλαγμίτες και τους σταλακτίτες

Οι σταλαγμίτες και οι σταλακτίτες αποτελούν το ποιο συνηθισμένο διάκοσμο ενός σπηλαίου. Για να σχηματιστούν χρειάστηκαν χιλιάδες χρόνια. Όταν επισκεπτόμαστε σπηλαία με σταλαγμίτες και σταλακτίτες θα πρέπει να προσέχουμε να μην τους καταστρέψουμε διότι μπορεί να μην ξανασχηματιστούν. Οι σταλακτίτες σχηματίζονται στην οροφή των σπηλαίων από τα σημεία που το νερό τρέχει στάλα στάλα ενώ οι σταλαγμίτες σχηματίζονται στο δάπεδο τον σπηλαίων εκεί που το νερό στάζει στάλα στάλα. Πολλές φορές κάτω από ένα σταλακτίτη βρίσκεται ένας σταλαγμίτης και με την πάροδο των χρόνων ενώνονται και σχηματίζουν κολόνες που ομορφαίνουν τον χώρο και φαίνεται σαν να κρατάνε την οροφή των σπηλαίων οι κολόνες αυτές. Για να σχηματιστούνε σταλακτίτες και σταλαγμίτες σε ένα σπήλαιο πρέπει πάνω και γύρω από αυτό τα πετρώματα να αποτελούνται από ανθρακικό ασβέστιο. Κάποιες φορές οι σταλαγμίτες και οι σταλακτίτες έχουν όμορφα χρώματα. Αυτό οφείλεται σε οξείδια των μετάλλων που βρίσκονται μαζί με το ανθρακικό ασβέστιο. Εάν υπάρχουν οξείδια του σιδήρου FeO και Fe₂Ο₃ οι σταλακτίτες και οι σταλαγμίτες έχουν κόκκινο χρώμα ενώ αν υπάρχουν οξείδια του μαγγανίου έχουν καστανομέλαν χρώμα.

2.7.4 Σχηματισμός σταλαγμιτών-σταλακτιτών

Το διοξείδιο του άνθρακα CO₂ διαλύεται στο νερό της βροχής όταν βρέχει αφού ξέρουμε ότι υπάρχει στην ατμόσφαιρα. Το νερό αυτό μπαίνει μέσα στο έδαφος που εκεί υπάρχει κι άλλο διοξείδιο του άνθρακα 30% περισσότερο από αυτό που υπάρχει στην ατμόσφαιρα. Αυτό προέρχεται από την αναπνοή των μικροοργανισμών οπότε και αυτό το διοξείδιο του άνθρακα διαλύεται στο νερό. Στην συνέχεια το CO₂ και το νερό Η₂O αντιδρούν με το ανθρακικό ασβέστιο CaCo₃ και το μετατρέπουν σε όξινο ανθρακικό ασβέστιο που διαλύεται στο νερό σύμφωνα με στην αντίδραση :

H₂O + CO₂ + CaCO₃ à Ca(HCO₃)₂

To CaCO₃ είναι αδιάλυτο στο νερό ενώ το Ca(HCO₃)₂ διαλύεται στο νερό.

Η ένωση Ca(HCO₃)₂ λέγεται όξινο ανθρακικό ασβέστιο. Το Ca(HCO₃)₂ διαλύεται στο νερό και μεταφέρεται μαζί με το νερό. Όταν το νερό τώρα αυτό στάζει από την οροφή των σπηλαίων γίνεται και η αντίθετη αντίδραση από αυτήν που διαλύθηκε το CaCO₃ άρα το CaCO₃ξανασχηματίζεται και έχουμε την αντίδραση :

Ca(HCO₃)₂ à CaCO₃ + CO₂ + H₂O

το CaCO₃ που σχηματίζεται δεν διαλύεται στο νερό και αποβάλλεται σαν στερεό και έτσι σχηματίζονται οι σταλαγμίτες και οι σταλακτίτες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : Μύθοι και θρύλοι για τα νερά , τα σπήλαια και τις νεράιδες

Μάης 2012

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαλούκου Αναστασία, φιλόλογος

ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Κουργιαντάκης Γιάννης Β₂

Κουτουράτσας Τηλέμαχος Β₂

Κρασουδάκη Θέμις Γ₂Μαθιουδάκη Γιολένα Β₃

Μαραβελάκη Δανάη Β₃

Μετόντιεφ Παύλος Β₃

Μπέα Αφροδίτη Β₃

Μπικάκη Εμμανουέλα Γ₃

Μποράκη Όλγα Β₃

Σεργεντάνη Μαρία-Ειρήνη Β₄

ΝΕΡΟ :ΑΡΧΗ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ

Από τα πολύ παλιά χρόνια το νερό άρχισε την ιστορία του σχετιζόμενο με τη μυθολογία ,τη φιλοσοφία και τη λαογραφία. Η μυθολογία μας μιλά για αρχαίες θεότητες του νερού. Οι κάτοικοι των πόλεων που βρίσκονταν κοντά σε ποτάμια, θάλασσες ή λίμνες είχαν δημιουργήσει με την φαντασία τους μυθικά τέρατα πιστεύοντας πως ήταν θεοί. Για παράδειγμα οι Έλληνες πίστευαν ότι θεός του νερού ήταν ο Ποσειδώνας, οι Ρωμαίοι πίστευαν τον Νεπτούνους, οι Σκανδιναβοί τον Οέγκιν, οι Ινδοί τον Βαρούνα που ο ίδιος ο ποταμός ήταν θεότητα. Επίσης στην ελληνική μυθολογία αναφέρονται πλήθος θαλάσσιων θεοτήτων όπως ο Νηρέας, ο Πρωτέας, ο Γλαύκος , ο Φόρκυς, ο Τρίτωνας και πολλοί άλλοι. Όπως οι Ινδοί έτσι και οι Έλληνες θεοποιούσαν τους ποταμούς και πίστευαν σ’ αυτούς. Αναφέρεται επίσης ότι στους ποταμούς και τις λίμνες κατοικούσαν κάποιες Νύμφες ή Ναϊάδες.

Αρχαίοι φιλόσοφοι όπως ο Θαλής, σχετίζουν το νερό με τη δημιουργία του κόσμου και των όντων. Ο Θαλής διατύπωσε τη θέση ότι ο κόσμος γεννήθηκε από το νερό «αρχήν των πάντων απεφήνατο το ύδωρ». Είναι η πρώτη φορά που η δημιουργία του κόσμου αποδίδεται σε μια απρόσωπη φυσική αρχή και όχι σε μια ανθρωπόμορφη θεότητα. Η θεωρία αυτή βασίζεται σε μύθους και θρύλους της εποχής εκείνης.

Ο Αριστοτέλης συμφωνεί με το Θαλή και συμπληρώνει ότι η τροφή και «πάντα τα σπέρματα των ζώντων οργανισμών έχουν την φύσιν υγράν». Αυτή η θεωρία συνεχίστηκε να υποστηρίζεται έως και τον 5^ο αιώνα.

Ο Ίππων ο Σάμιος στήριξε τη θέση του βασιζόμενος σε φυσιολογικές παρατηρήσεις ,όπως ότι όλα τα ζώντα περιέχουν μεγάλη ποσότητα υγρών. Από το νερό προήλθε, κατ’ αυτόν, η φωτιά και από την κυριαρχία της φωτιάς, επί του νερού, ο κόσμος.

ΤΟ ΑΘΑΝΑΤΟ ΝΕΡΟ

Πολλές είναι οι δοξασίες που υπάρχουν για τη δύναμη του νερού. Το αθάνατο νερό είναι η συνέχεια του αρχαίου ελληνικού μύθου για τα ύδατα της Στυγός, που βρίσκονται στον Άδη. Η Στυξ είναι η πηγή της ζωής και δημιουργός όλων των πηγών. Δίνει στη γη το κοινό νερό αλλά το μυστικό της αθανασίας παραμένει στην αφετηρία της. ‘Οποιος μπορούσε να φτάσει εκεί και να λουστεί στα νερά θα γινόταν αθάνατος. Η μόνη που κατάφερε να οδηγήσει θνητό ως τα ύδατα της Στυγός ,είναι η Θέτιδα που βούτηξε το νεογέννητο παιδί της τον Αχιλλέα στα ύδατα της Στυγός και τον έκανε αθάνατο, εκτός από το σημείο της φτέρνας, όπου τον κράταγε, η αχίλλειος πτέρνα ήταν το τρωτό σημείο του ήρωα

ΛΑΪΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

Στις λαϊκές παραδόσεις το αθάνατο νερό είναι η έκφραση του αιώνιου πόθου του ανθρώπου να ξεφύγει από τη μοίρα του θανάτου. Πολλοί ήρωες μετά από περιπέτειες κατορθώνουν να το βρουν και κάποιες φορές ραντίζουν με αυτό άλλους πεθαμένους ή μαρμαρωμένους ήρωες και τους επαναφέρουν στη ζωή. Ο λαός πιστεύει ότι το αθάνατο νερό βγαίνει σε απάτητο μέρος και κατρακυλά από τη κορυφή του Χελμού στον απρόσιτο βράχο και σχεδόν εξατμίζεται. Έτσι είναι δύσκολο να το πιάσει και να το χρησιμοποιήσει ο άνθρωπος. Το νερό αυτό έχει τόσο μεγάλη δύναμη, ώστε διαλύει κάθε δοχείο, αν πέσει πάνω του. Μόνο στο νύχι απετάλωτου αλόγου μπορεί να πιαστεί.

Σε πολλά μέρη πιστεύουν ότι το αθάνατο νερό πρέπει να το πιεί ή να το χρησιμοποιήσει ο άνθρωπος μια συγκεκριμένη μέρα και ώρα του χρόνου. Ακόμη ο λαός πιστεύει ότι πολλές φορές το αθάνατο νερό το φυλάνε δράκοι πράγμα που μας θυμίζει τη δρακοντοκτονία του Αγίου Γεωργίου. Σε πολλές περιοχές, όπως στη Σαντορίνη, πιστεύουν ότι το αθάνατο νερό βρίσκεται στο απρόσιτο παλάτι του κυρ Βοριά που ζει μαζί με τη μάγισσα μητέρα του. Στο χριστιανισμό ο μύθος της αρχαίας Στυγός φαίνεται να μεταπλάθεται στο μύθο της Παναγιάς, ως Ζωοδόχου Πηγής, από την οποία πηγάζει ο Λόγος

Άλλη παράδοση λέει ότι εκείνος που κατόρθωσε να βρει το αθάνατο νερό ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος που το μετέφερε μέσα σε λαγήνια για να λουστεί. Το νερό αυτό όμως το ήπιαν οι αδελφές του και έγιναν νεράιδες, ενώ αυτός έμεινε θνητός. Στα δημοτικά τραγούδια οι ερωτευμένοι παρουσιάζονται να ψάχνουν να το βρουν για να κερδίσουν την αθανασία για τον αγαπημένο τους «να βρω το αθάνατο νερό, το αθάνατο βοτάνι, να δώσω της αγάπης μου ποτέ να μη πεθάνει»

Η λαϊκή φαντασία έδωσε στο νερό μια υπαρξιακή οντότητα, το έπλασε ως μαγικό ον. Υπάρχει η πίστη ότι το νερό των ποταμών και των πηγών κοιμάται, κάποιες ώρες στη διάρκεια της μέρας. Όποιος βρεθεί μπροστά σε κοιμισμένο νερό πρέπει να μη φωνάξει, γιατί θα πάθει μεγάλο κακό. Αν θέλει να πιει από αυτό πρέπει πρώτα να το ταράξει με το χέρι του, να το ξυπνήσει γιατί αυτό αγανακτεί και μπορεί να του πάρει το νου ( Κρήτη ) Ακόμη στη Μεσσηνία πιστεύουν ότι δεν πρέπει να κοιμάται κάνεις κοντά σε τρεχούμενο νερό, γιατί το νερό σηκώνεται και τον πνιγεί.

Πολλά έθιμα μεγάλων εορτών περιλαμβάνουν και το νερό. Ένα μεγάλο και σημαντικό έθιμο σε πολλά μέρη της Ελλάδας είναι, την Πρωτοχρονιά, οι κάτοικοι της πόλης ή του χωριού να πηγαίνουν στην τοπική βρύση και να αφήνουν διάφορα γλυκίσματα για να γλυκάνουν το νερό. Επίσης άλλο ένα συνηθισμένο έθιμο ήταν η νύφη, τη Δευτέρα, μετά τον γάμο, να πηγαίνει στην τοπική βρύση και να παίρνει νερό για το νέο της σπιτικό, αφήνοντας πρώτα λίγα χρήματα ή ένα κουλούρι.

Ιδιαίτερο κεφάλαιο στη λαογραφία των νερών είναι το αμίλητο νερό που το παίρνουν από τη πηγή με απόλυτη σιγή, για να μη ταραχτεί το στοιχειό που κατοικεί μέσα σ’ αυτό. Χρήση του αμίλητου νερού γίνεται στον Κλύδωνα που βοηθά να μαντέψουν οι άνθρωποι το ταίρι τους στο γάμο.

Με το νερό συνδέονται και κάποιες δεισιδαιμονίες. Έτσι θεωρείται μεγάλο κακό να χυθεί βραστό ή ακόμη και ζεστό νερό, το βράδυ, έξω από το σπίτι, γιατί υπάρχει κίνδυνος να καεί κάποιο φάντασμα και να προξενήσει κακό στους ενοίκους του. Ακόμη δεν επιτρέπεται η μητέρα να χύνει στο παιδί της νερό για να πλυθεί, γιατί πιστεύεται ότι εκπληρώνονται οι κατάρες

Οι Αρχαίες Ελληνικές φιλοσοφικές θεωρίες και οι Μύθοι για τα υπόγεια νερά.

Οι Αρχαίες Ελληνικές Θεωρίες

Η κίνηση του υπόγειου νερού και η καθοδική του πορεία στο υπέδαφος απασχόλησαν τους αρχαίους Έλληνες. Το υπόγειο νερό, που ήταν και το πιο άγνωστο κομμάτι του υδρολογικού κύκλου, κέντρισε ιδιαίτερα τη φαντασία των Αρχαίων.

Έτσι λοιπόν, πρώτος ο Αριστοτέλης αναπτύσσει θεωρίες για την κίνηση των υπογείων νερών, τέτοιες που πλησιάζουν στα σημερινά επιστημονικά δεδομένα. Άλλοι αρχαίοι συγγραφείς όπως ο ιστορικός Ηρόδοτος, ο Πολύβιος, ο Τίμαιος, ο Θεόδωρος ο Σικελιώτης κάνουν αναφορές σε περιοχές με υπόγεια νερά και τις συνδέουν είτε με περιηγήσεις είτε με ιστορικά γεγονότα. Τέλος, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι αναφορές σε μύθους και παραδόσεις για την κίνηση του υπόγειου νερού, όπως εκείνη του Οβίδιου ή του Βουκολικού ποιητή Μόσχου από τη Σικελία.

Η θεωρία του Αριστοτέλη

Περιγράφεται στο βιβλίο Α’ των Μετεωρολογικών. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη το νερό των βροχών και του χιονιού, όταν πέφτει σε οροπέδια κλειστά υπό μορφή λεκάνης, βρίσκει διέξοδο κατά βάθος, εισχωρεί δηλαδή στο υπέδαφος μέσα από «χάσματα» ή βάραθρα που σήμερα η γεωλογία ονομάζει πόλγες. Τα ποτάμια που διαρρέουν αυτά τα οροπέδια ο Αριστοτέλης τα ονομάζει «καταπινομένους ποταμούς», γιατί καταπίνονται από καταβόθρες. Οι καταπινόμενοι ποταμοί και χείμαρροι γίνονται λοιπόν υπόγεια ποτάμια. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη αυτός είναι ο πρώτος τρόπος που εισχωρούν τα νερά των οροπεδίων μέσα από λίγα σημεία (καταβόθρες) σε μεγάλη ποσότητα.

Υπάρχει όμως και άλλος τρόπος το νερό να εισχωρήσει στο υπέδαφος από πολλά σημεία (στενούς πόρους) σε μικρές ποσότητες υπό μορφή σταγονορροής (σταλαγματιά – σταλαγματιά). «Οι γαρ ορεινοί και υψηλοί τόποι, οίον σπόγγος πυκνός επικρεμάμενος, κατά μικρά μεν, πολλαχή δε διαπιδώσι και συλλείβουσι το ύδωρ».

Μετά την είσοδό του στις καταβόθρες το νερό συνεχίζει την καθοδική πορεία και μπαίνει σε υπόγεια σπήλαια. Κατηφορίζοντας στα δάπεδα των σπηλαίων αυτών το νερό λιμνάζει σε υπόγειες λεκάνες που ο Αριστοτέλης αποκαλεί «υπό γην κοιλίας» ή «υπό γην υποδοχάς» ή «υπό γην αγγεία» ή «υπό γην κοιλώματα», αυτά που η σύγχρονη επιστήμη ονομάζει υπόγεια έγκοιλα. Συνεχίζοντας, ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι ένα μέρος των υπόγειων αυτών λιμνών τροφοδοτεί τις πηγές που βρίσκονται σε διπλανά πιο χαμηλά οροπέδια. Διακρίνει στη συνέχεια τις πηγές σε «αενάους», δηλαδή αστείρευτες και σε «ουκ αενάους» που έχουν περιοδική ροή. Υποστηρίζει μάλιστα ότι, όταν το υπόγειο αγγείο (δηλαδή η υπόγεια λίμνη) έχει πολύ νερό, τόσο, ώστε να διαρκεί και να μην αδειάζει μέχρι τον ερχομό των νερών του επόμενου χειμώνα, τότε η πηγή έχει συνεχή ροή όλο το χρόνο.

Ο Αριστοτέλης φέρνει παράδειγμα το χώρο της Αρκαδίας, που ας σημειωθεί ότι στην αρχαιότητα περιλάμβανε τμήματα των σημερινών νομών Αχαΐας, Κορινθίας, Αργολίδας και Ηλείας, γιατί αυτή διέθετε δώδεκα κλειστά οροπέδια (δώδεκα πόλγες με τη σημερινή επιστημονική ορολογία) και περίπου 42 καταβόθρες.

Τον Αριστοτέλη όμως τον απασχόλησε το ερώτημα από πού προέρχεται το νερό στη φύση, πώς πρωτοεμφανίζεται και ποια είναι η γενεσιουργός αιτία του. Έτσι λοιπόν διατυπώνει τη θεωρία ότι, όπως στον αέρα ο υδρατμός γίνεται σύννεφο και υγροποιείται σε βροχή, έτσι και στον υπόγειο χώρο, στα υπόγεια κοιλώματα ψύχεται και υγροποιείται και γίνεται νερό για πρώτη φορά στη φύση. Τη θεωρία του αυτή επιβεβαιώνει η σύγχρονη γεωλογική επιστήμη, που δέχεται ότι το μάγμα, που ανεβαίνει από τα έγκατα της γης σαν ρευστή μάζα, περιέχει θυλάκους αερίων με θερμοκρασίες πολλών χιλιάδων βαθμών και πριν φθάσει στην επιφάνεια της γης στερεοποιείται και ψύχεται, οπότε τα αέρια που περιέχουν οι θύλακοι υγροποιούνται και μετατρέπονται σε νερό, για πρώτη φορά στη φύση, που μπαίνει και αυτό στον υδρολογικό κύκλο. Αυτό το νερό οι γεωυδρολόγοι το ονόμασαν διεθνώς νερό «γιουβενίλ» (από το λατινικό juvenis) που σημαίνει νέος, καινούριος.

Το β’ ερώτημα που απασχόλησε τους αρχαίους ήταν προς ποιές κατευθύνσεις οδεύει το νερό κατεβαίνοντας συνεχώς προς τον υπόγειο χώρο; Ο Στράβωνας απαντάει «εις πόρους αδήλους», δηλαδή σε άγνωστα περάσματα. Οι αρχαίοι είχαν αντιληφθεί ακόμη ότι το υπόγειο νερό κατεβαίνοντας συνέχεια φθάνει κάτω από τη θάλασσα, αφού αναβλύζει στον πυθμένα της με τη μορφή υποθαλάσσιων πηγών. Έφερναν, μάλιστα, ως παράδειγμα τις καταβόθρες της Αρκαδίας που είχαν διασύνδεση με τις υποθαλάσσιες πηγές του Αργολικού κόλπου, τους γνωστούς ως Μικρό και Μεγάλο Ανάβαλο. Αυτό αποδείχθηκε ως απολύτως αληθές με τη χρήση ραδιοϊσότοπων από τη σύγχρονη επιστήμη. Τέλος, το υπόλοιπο μέρος του υπόγειου νερού με τη φαντασία τους πίστευαν ότι αναδύεται σε κάποιο νησιώτικο χώρο.

Μύθοι και Θρύλοι της Αρχαίας Ελλάδας

Όλα όσα πίστευαν οι Αρχαίοι Έλληνες για την πορεία του υπόγειου νερού αποτυπώνονται στην εξελικτική πορεία της λατρείας του Ποσειδώνα. Ο Θεός λατρευόταν αρχικά ως Θεός των πηγών και των ποταμών των οροπεδίων με τις επωνυμίες Ποσειδών Κρηνούχος (κρήνη=πηγή) και Ποσειδών Ποτάμιος. Με την είσοδο των ποταμών σε καταβόθρες ο Ποσειδώνας μετατρέπεται σε χθόνια θεότητα που εξουσιάζει το υπόγειο νερό, την πορεία του, τις υπόγειες διαβάσεις, τα πετρώματα και τις γεωλογικές μεταβολές και τους σεισμούς γι’ αυτό αποκτά τα επίθετα Γαιοτινάκτωρ, Ενοσίγαιος, Σεισίχθων (=κλονίζει, σείει τη Γη). Η πορεία του νερού κάτω από τη θάλασσα και η ανάβλυσή του σε υποθαλάσσιες πηγές, η ανάμειξή του με το θαλασσινό νερό μετατρέπει τον Ποσειδώνα σε Θαλάσσια θεότητα. Ο Θεός αποκαλείται Αναξίαλος δηλαδή βασιλιάς της θάλασσας, Ποντομέδων δηλαδή άρχων της θάλασσας, Ποντοποσειδών δηλαδή Ποσειδώνας της θάλασσας. Η περιοχή γύρω από την υποθαλάσσια πηγή ονομαζόταν από τους αρχαίους Γενέθλιον, επειδή συμβολίζει τη γέννηση του Ποσειδώνα.

Στο μύθο του Αλφειού και της Αρέθουσας αποτυπώνονται οι γνώσεις των αρχαίων για την προέλευση και πορεία του νερού. Σύμφωνα με το μύθο ο Αλφειός, ο πιο μεγάλος ποταμός της Πελοποννήσου επιχειρεί μακρινό ταξίδι στη Σικελία, όπου ενώνεται με την αγαπημένη του πηγή Αρεθούσα. Σύμφωνα με την πρώτη παραλλαγή που αναφέρουν ο περιηγητής Παυσανίας και ο μυθιστοριογράφος Τάτιος, ο Αλφειός φθάνει από την Πελοπόννησο στη Σικελία κολυμπώντας, στον αφρό της θάλασσας. Στη δεύτερη παραλλαγή, που παραδίδει ο Λουκιανός, ο Αλφειός από τις εκβολές του στην Ηλεία επιχειρεί ένα μεγάλο μακροβούτι και τρέχοντας υποβρυχίως φθάνει στη Σικελία. Όταν στο υποβρύχιο ταξίδι του συναντά τον Ποσειδώνα, ο Θεός τον ερωτά « Πώς από την Αρκαδία εσύ Αλφειέ; Γιατί τρέχεις εδώ υποβρυχίως στο Σικελικό Πέλαγος;» Και ο Αλφειός του απαντά: «Ερωτικόν το πράγμα, Ποσειδώνα μου, και μην το ψάχνεις ερωτεύθηκες και συ πολλές φορές.»

Η τρίτη παραλλαγή του μύθου εμπεριέχει λεπτομερείς περιγραφές και εικόνες από την πραγματική πορεία του Αλφειού, που μετά την κεντρική Αρκαδία πέφτει σε καταβόθρα, γίνεται υπόγειος ποταμός και υπόγεια λίμνη και ένα μέρος του ξαναβγαίνει στην επιφάνεια και οδεύει προς το Ιόνιο, ενώ ένα άλλο ακολουθεί υποθαλάσσια πορεία. Σ’ αυτό το σημείο μύθος προσθέτει τα φανταστικά και ποιητικά στοιχεία. Έτσι, σύμφωνα με το μύθο ο ποταμός ακολουθεί υπόγεια διαδρομή και αναδύεται στη Σικελία. Προσκομίζει ως γαμήλια δώρα πλατανόφυλλα από την κεντρική Πελοπόννησο.

Παραθέτουμε τους στίχους του Βουκολικού ποιητή Μόσχου από τη Σικελία που ενέπνευσαν τον Οβίδιο στο έργο του «Μεταμορφώσεις»:

«Με πόθο έρχεται κι ορμή ο ερωτευμένος Αλφειός προς την αγαπημένη του καλλίρητη Αρέθουσα, γαμήλια δώρα φέρνοντας ωραία πλατανόφυλλα, κρατώντας και την κοίτη του κρυφή υπό το πέλαγος χωρίς ν’ ανακατώνεται με το αλμυρό νερό για να μην ξέρει η θάλασσα η πάντοτε ζηλόφθονη πως από κάτω της διαβαίνει ερωτευμένος ποταμός.»

Σύμφωνα με τον Οβίδιο, ο Αλφειός, πριν γίνει ποταμός, ήταν άντρας που ερωτεύτηκε την Αρέθουσα, νύμφη από την ακολουθία της Άρτεμης. Την κυνήγησε για να την κατακτήσει και η Άρτεμη για να την προστατεύσει άνοιξε μία καταβόθρα στο έδαφος και με συνεχή υπόγεια διαδρομή οδήγησε την Αρέθουσα στη Σικελία, στις Συρακούσες, όπου τη μεταμόρφωσε σε πηγή. Ο Αλφειός πεισματάρης και ερωτευμένος μετατράπηκε σε ορμητικό ποταμό και αφού μπήκε στην ίδια καταβόθρα, τρέχοντας σε υπόγειες διαδρομές, αναδύθηκε στη Σικελία και ενώθηκε με την αγαπημένη του πηγή.

NAΪΑΔΕΣ

Οι Ναϊάδες ήταν πολυάριθμες νύμφες των γλυκών νερών, ποταμών, ρυακιών. Η προέλευση του ονόματος τους είναι από την ρίζα του ρήματος νάω(=ρέω) και η καταγωγή τους ίδια με των γλυκών νερών.

Ο Όμηρος τις θεωρεί κόρες του Δία, ως θεού των νεφών. Την γέννηση τους την χρωστούν στα νερά του ουρανού που πέφτουν στην πηγή. Την ζωή τους οι Ναϊάδες την περνούν στα κεφαλόβρυσα των ποταμών, στα όμορφα δάση και στα χλωρά λιβάδια. Ζουν πολλά χρόνια δεν έχουν όμως την αιωνιότητα των μεγάλων θεών. Η ζωή τους διαρκεί όσο η πηγή, το λιβάδι, το δάσος, ή το μοναχικό δέντρο με τα οποία συνδέονται.

Οι ιερές κατοικίες τους κατά τον Όμηρο βρίσκονται σε σπηλιές, από τους υγρούς θόλους των οποίων στάζουν νερά, για να σχηματίσουν με τις σταγόνες τους σταλακτίτες και κυρίως στα βαθουλώματα των βράχων, απ’ όπου αναβλύζουν πηγές. Εκεί «είναι και πέτρινοι αργαλειοί περίτρανοι που οι Νύφες φαίνουν σκουτιά πορφυρωτά που βλέπεις και θαμάζεις» Οι σπηλιές αυτές είναι τα ιερά τους, όπου δέχονται τις προσευχές και τα δώρα των θνητών.

Ενώνονται ερωτικά με τους θεούς αλλά και με τους θνητούς από τους οποίους γεννούν ήρωες, ποιητές σοφούς κτλ. Οι Ναϊάδες ακόμα βοηθούσαν και τελείως ξένους ήρωες σε δύσκολα έργα.

Γενικότερα, θεωρούνται πνεύματα αγαθοποιά και ενεργητικά, γιατί ζωογονούν με την δροσιά του νερού ανθρώπους ζώα και βλάστηση. Θεωρούνται και προστάτιδες της νεότητας και ιδιαίτερα των νεανίδων και των μνηστευμένων. Πίστευαν ακόμη όσοι πέθαιναν σε μικρή ηλικία αρπάζονταν από τις Ναϊάδες ή άλλες νύμφες.

Στις Ναϊάδες αποδίδονταν μαντικές και προφητικές δυνάμεις. Πίστευαν ότι είχαν την δύναμη να προβλέπουν την έκβαση της αρρώστιας και να την αποκαλύπτουν στους ανθρώπους. Τέλος στις αγγειογραφίες παριστάνονταν να αντλούν ή να μεταφέρουν μέσα σε δοχεία νερό ή να κρατούν κομψά όστρακα.

Μύθοι και θρύλοι για τα σπήλαια

Η Μαγεία των Σπηλαίων

Ο Paul Faure, Γάλλος καθηγητής ερευνητής των κρητικών σπηλαίων δημοσιεύει στην εφημερίδα Βήμα Ρεθύμνου:

«Όταν κανείς, ύστερα από πολύ κόπο, εφοδιασμένος με τα απαραίτητα φωτιστικά μέσα, κατορθώσει να εισχωρήσει σ’ ένα σπήλαιο, τον περιμένει μία ανταμοιβή. Εκεί μέσα, στο βαθύ σκοτάδι, θα βρεθεί ξαφνικά μέσα σε απόκοσμα παλάτια με κολόνες, με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, με θαυμάσια ασβεστολιθικά καλύμματα και κεντήματα, όπου η φαντασία του θα πλάσει παράξενες μορφές ζώων και φυτών. Μερικά από τα διαμερίσματα των απόκοσμων αυτών παλατιών μοιάζουν σαν δάση πετρωμένα και άλλα πάλι σα νάρθηκες εκκλησιών. Ξάφνου λάμπουν μέσα σ’ αυτό το υπέροχο μεγαλείο και στραφταλίζουν οι στάλες του νερού σαν διαμάντια και μαργαριτάρια. Στα νερά των λιμνών που δημιουργούνται μέσα σ’ αυτές τις σπηλιές, αντιφεγγίζουν παράξενα τοπία. Όταν κανείς περνά κοντά από αυτά τα ασβεστολιθικά καλύμματα με τα παράξενα άσπρα, κίτρινα ή γκρίζα κεντήματα κι άθελά του προσκρούσει πάνω τους, βγάζουν ένα τέτοιο παράξενο ήχο που νομίζει πως ακούει τους ήχους ενός απόκοσμου βιολιού.»

Η φαντασία του λαού μας κεντρίστηκε από τους πρωτόγνωρους και μυστηριακούς κόσμους των σπηλαίων. Παραδόσεις, θρύλοι, ιστορίες για πρόσωπα και φανταστικά όντα, για Θεούς, για νεράιδες, δράκους και αράπηδες δημιουργούνται και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά.

Μυθολογικές Παραδόσεις

Πασίγνωστη είναι η Σπηλιάρα της Βοσκοπούλας, το Ιδαίον Άντρον, το μυθολογικό σπήλαιο της γέννησης του Δία. Οι ανασκαφές έδειξαν ότι το σπήλαιο αυτό ήταν λατρευτικό σπήλαιο μέχρι τον 5^ο αι. μ.Χ. . Το σπήλαιο (Μ)πάνα Πλατανιών συνδέθηκε με τον αρχαιοελληνικό Πάνα. Σήμερα ακόμη υπάρχει ζωντανός θρύλος στους γέρους βοσκούς του Φουρφουρά ότι έξω από το σπήλαιο οι νεράιδες χορεύουν μ’ έναν τσοπάνη που παίζει τη φλογέρα του. Ακόμη, υπήρχε και η συνήθεια να τελούνται θυσίες προς τιμήν του Θεού Ερμή, όπως μαρτυρούν και οι επιγραφές που έχουν σωθεί στο σπήλαιο Μελιδονίου. Ακόμη, το σπήλαιο Δαιδάλον Αγίας Γαλήνης συνδέθηκε με το Δαίδαλο που, σύμφωνα με την παράδοση, διέμεινε μαζί με τον Ίκαρο, το γιο του.

Θρησκευτικές Παραδόσεις

Οι περισσότερες παραδόσεις αναφέρονται στην εύρεση ή απόκρυψη σημάντρων, εικόνων και άλλων εκκλησιαστικών αντικειμένων. Πρέπει εδώ να επισημάνουμε ότι η σταγονορροή των σπηλαίων θεωρείται αγίασμα και συνδέεται με την θεραπεία πολλών ασθενειών.

Αναφέρουμε χαρακτηριστικές παραδόσεις για το σπήλαιο της Αγίας Παρασκευής όπου πιστεύουν ότι κοιμήθηκε ο Άγιος Ιωάννης ο Ξένος και από το γλυκό ρόδινο φως που αντίκρισε, όταν ξύπνησε ανακάλυψε την εικόνα της Αγίας. Στο ξηρό αυτό σπήλαιο από εκείνη την ημέρα άρχισε να σταλάζει αγίασμα που θεωρήθηκε θαυματουργό για τους δαιμονόπληκτους.

Το ίδιο θαυματουργή θεωρείται η σταγονορροή στο σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου στο Βένι Αμαρίου, που θεωρείται ιαματικό για τους ρευματισμούς και για τις παθήσεις των κάτω άκρων.

Εντυπωσιακή είναι η παράδοση για την Παναγία Γαλατού των Καψαλιανών. Το νερό που σταλάζει από τους σταλακτίτες που θεωρούνται «βυζιά της Παναγίας» είναι το γάλα της Παναγίας. Οι λεχώνες γυναίκες που δεν κατέβαζαν γάλα ερχόνταν εδώ και έπλεναν το στήθος τους. Αυτό μας φέρνει στο νου την ιστορική πληροφορία για το σπήλαιο Ειλυθυίας Ηρακλείου, όπου οι Μινωίτισσες έγκυοι έτριβαν την κοιλιά τους σε λατρευτικό σταλαγμίτη πιστεύοντας ότι θα είχαν λιγότερο επώδυνο τοκετό.

Επίσης, ενδιαφέρον έχει το θρησκευτικό έθιμο της εναπόθεσης αυγών αλλά και λαχανικών στις κοιλότητες του σπηλαίου του Αγίου Αντωνίου στο Βένι, έθιμο που θυμίζει το αντίστοιχο της μινωικής περιόδου με τους κέρνους .

Από τα Χανιά καταγράφονται κάποιοι θρύλοι για το σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη στο Καθολικό Γουβερνέτο. Σύμφωνα με την παράδοση, στην είσοδο του σπηλαίου, υπάρχουν δυο μικρές γούρνες σκαλισμένες στην πέτρα σαν γουδιά, αυτά ήταν τα πιάτα του αγίου, όπου έβαζε το λιγοστό φαγητό του. Οι προσκυνητές τα θεωρούν ευλογημένα και βάζουν εκεί φαγητό ή νερό για να τα καταναλώνουν και να έχουν την ευλογία του αγίου. Όποιος εισέλθει στο σπήλαιο με πίστη δεν πρόκειται να λερωθεί από τη λάσπη που έχει δημιουργηθεί με την σταγονορροή, όσο κι αν συρθεί κάτω. Στο μέσο του σπηλαίου υπάρχουν δυο σταλαγμίτες που μοιάζουν με φίδια. Κατά την παράδοση ο άγιος τα απολίθωσε, όταν κάποτε τρύπωσαν στη σπηλιά για να πιούν το νερό που υπήρχε εκεί.

Νεράιδες – Δράκοι – Θησαυροί - Φαντάσματα

Ιδιαίτερα συναρπαστικές είναι οι παραδόσεις και οι θρύλοι για τα υπερφυσικά όντα των σπηλαίων. Δράκοι, νεράιδες, θηρία, λάμιες, φαντάσματα, αράπηδες και Σαρακηνοί κατοικούν, σύμφωνα με τη φαντασία του λαού μας, στα σπήλαια. Συχνά οι ονομασίες των σπηλαίων Δρακοσπηλιός (Πρίνου και Πίκρη), Δράκου Οντάς (Βενίου, Αργουλίου, Πλατάνου και Μούντρους), Δρακότρυπα συνδεόυν την ύπαρξη των σπηλαίων με τους θρυλικούς δράκους, επικίνδυνα υπερμεγέθη ερπετά με ανθρώπινη μορφή.

Οι νεράιδες φαίνεται να κατοικούν μέσα στα σπήλαια, να χορεύουν και να τραγουδούν σε σπήλαια που ονομάζονται Νεραγδότρυπα, Νεραϊδόσπηλιος (Πετροχωρίου, Μέρωνα, Μονής Αρσανίου κ.λπ.). Τα τραγούδια και οι χοροί των Νεραϊδών συναρπάζουν τους κοινούς θνητούς, που τυχόν βρεθούν μπροστά τους. Ο νεραϊδοπαρμένος λυράρης, λυράρης που όμοιός του δεν είχε γεννηθεί στην Κρήτη, μια νύχτα που έβρεχε βρέθηκε στην αρχή του Κάμπου του Ομαλού και για να μη βραχεί η λύρα του μπήκε στο σπήλαιο του Τζανή. Εκεί συναπάντησε τις λυγερόκορμες γυναίκες που ανάβλυζαν ως αιθέριες υπάρξεις μέσ’ απ’ τις λιμνούλες του Σπήλιου. Εκείνες οι υπάρξεις τον μάγεψαν τον λυράρη που ξετρελάθηκε μαζί τους και έπαιζε συνέχεια τη λύρα του ώσπου τις ακολούθησε παραλοϊσμένος και χάθηκε μαζί τους. Συνέχεια αυτού του θρύλου είναι ο μύθος του νέου που είχε μεράκι με τη λύρα. Μια γριά τον ορμήνεψε να πάει στο Σπήλιο του Τζανή, να κάμει ένα κύκλο μ’ ένα σταυρό στη μέση και εκεί να κάτσει, για να μην τον πειράξουν οι ξωτικές. Πράγματι, αυτό έκανε · και όταν μπήκε στο σπήλιο συνάντησε το νεραϊδοπαρμένο λυράρη που γύρω του χόρευαν οι νεράιδες. Έχοντας πάρει όμως τις προφυλάξεις του κι έχοντας κάνει το σταυρό με τον κύκλο, οι νεράιδες δεν τον πείραξαν. Όταν με το λάλημα του πετεινού οι νεράιδες και ο νεραϊδοπαρμένος λυράρης εξαφανίστηκαν, ο νέος είχε μάθει να παίζει λύρα με τρόπο εξαιρετικό, από το δάσκαλο του, το νεραϊδοπαρμένο λυράρη.

Πολλοί και διαφορετικοί θρύλοι υπάρχουν για τις νεράιδες που κατοικούν μέσα στα σπήλαια και ακούγονται ορισμένες ώρες της ημέρας τα τραγούδια τους και το πέταλο του αργαλειού τους. Στο σπήλιο του Σεΐνη Λαγκά αναφέρεται το κλάψιμο βρέφους στην είσοδο του σπηλαίου. Ένας χωρικός που θέριζε πήγε και πήρε το μωρό, στις δώδεκα το μεσημέρι, όμως μία γυναικεία μορφή βγήκε από τη σπηλιά φωνάζοντας: «Μωρή καυκαδακούσα!». Αμέσως το μωρό εξαφανίστηκε από τα χέρια του χωρικού. Άλλη μία παράδοση για το ίδιο σπήλαιο αναφέρει ότι κάποιος βοσκός που πότιζε στο ποτάμι τα πρόβατά του ανέβηκε στο σπήλαιο για να πιεί νερό και να γεμίσει το φλασκί του. Σκύβοντας, το νερό θόλωσε και ταυτόχρονα ακούστηκε ένα ηχηρό γέλιο νεραϊδών.

Σύμφωνα με τον Γ. Α. Μέγα, τα ανεμονέρια, δηλαδή τα νερά σπηλιών που θεωρούνται κατοικίες νεραιδών έχουν, κατά τη λαϊκή πίστη, δύναμη θεραπευτική, παρόμοια με αυτή των αγιασμάτων. Όσοι έρχονται για θεραπεία ρίχνουν στην πηγή νομίσματα, γλυκίσματα ή άλλα πράγματα που αποβλέπουν στον εξευμενισμό της νεράιδας.

Εντύπωση προκαλεί ακόμη η κατοίκηση των σπηλαίων, το σπήλιωμα των «αντρειωμένων». Το σπήλιωμα ήταν ο εγκλεισμός των παιδιών που έπασχαν από μηνιγγοκήλη μέσα σε σπήλαια. Η μάνα του παιδιού, η γιαγιά και η μαμή που το είχε ξεγεννήσει το οδηγούσαν μαζί με μία κατσίκα που βρισκόταν σε γαλακτοφορία, σε ορεινό σπήλαιο, με την ελπίδα ότι το παιδί, ο αντρειωμένος, θα γιατρευτεί. Ο πρώτος θηλασμός γινόταν με το ευχόγαλο από το γάλα των βυζιών της Παναγίας. Τα βυζιά της Παναγίας ήταν η μαστόσχημοι σταλακτίτες από τους οποίους έσταζαν σταγόνες νερού. Όπως ήταν φυσικό, η πλειοψηφία των παιδιών αυτών απεβίωνε σε μικρότερη ή μεγαλύτερη ηλικία. Κατά την Τουρκοκρατία «σπήλιωμα» υφίσταντο και τα φθισικά παιδιά και από την πρακτική αυτή διασώθηκε η έκφραση «τα Χτικιάρικα τα σπηλιώνουν».

Σύμφωνα με άλλη λαϊκή δοξασία, οι λάμιες, κακοποιές γυναίκες μορφές κατοικούν στα σπήλαια Λάμιας Αξού, Λάμιας Σπήλιος, και Λάμιας Τάφκος. Για το πρώτο σπήλαιο αναφέρεται ότι πήρε το όνομά του από χρυσές λάμιες (ορφικά ελάσματα) που βρέθηκαν εκεί σε λαθρανασκαφή.

Κακοί δαίμονες που ίσως αποτελούν ανάμνηση της τυρρανίας οι Σαρακηνοί κατοικούν το σπήλαιο Σαρακηνάλωνα. Ακόμη, φαντάσματα, πεθαμένοι που ξαναγυρίζουν στη γη, κατοικούν τα σπήλαια, για αυτό υπάρχουν και τα ονόματα Φανταξόσπηλιος (Λοχριάς) και Φανταξοσπηλιάρα (Πλατανέ ή Πρίνου). Στο τελευταίο, αναφέρεται ότι τα φαντάσματα κατοικούν μετά από ένα βράχο. Από κει και πέρα, όποιος τ0λμήσει να περάσει, ακούει ψυχές νεκρών.

Στα χριστιανικά χρόνια, μάλιστα, στην είσοδο των Σπηλαίων με εκκλησίες θάβονταν συνήθως τα παιδιά που πέθαιναν πριν βαπτιστούν, τα γνωστά στη λαογραφία ως τελώνια.

Με τα σπήλαια συνδέονται και λαϊκοί θρύλοι για θησαυρούς. Έτσι, πολύ γνωστός είναι ο θρύλος της Χρυσής Γουρούνας με τα έξι, επτά ή δώδεκα χρυσά γουρουνάκια που συνδέεται με πολλά σπήλαια της Κρήτης. Ακόμη, λαϊκές παραδόσεις θέλουν το στοιχειωμένο Αράπη να φυλάει το θησαυρό από δώδεκα χρυσούς ζυγούς (στο σπήλαιο Καμαρίτη της Αξού). Άλλες λαϊκές δοξασίες αναφέρουν ότι σε κάποια σπήλαια υπάρχουν κρυμμένα πολύτιμα χρυσά αντικείμενα. «Το χρυσό πορτί» στον Άγιο Αντώνιο στο Βένι, που αν βρεθεί «Θα πάψει η Ελλάδα να ‘ναι φτωχή» ή ακόμη επιτύμβια πλάκα με παράσταση χρυσής γάτας με διαμαντένια μάτια, που αξίζει περισσότερο από όλη την Κρήτη.

Με το εσωτερικό των σπηλαίων έχει καταγραφεί ακόμη μία παράδοση που συνδέεται με το Διγενή Ακρίτα. Έτσι λοιπόν ο Παύλος Βλαστός αναφέρει ότι ο ογκώδης βράχος στο εσωτερικό των σπηλαίου των Μαργαριτών εκτοξεύθηκε από το Διγενή ως μάδα από την απέναντι πλευρά του φαραγγιού. Ο Διγενής θεωρούνταν αρχαίος γίγαντας και μεγάλος κρητικός ήρωας.

Όλες αυτές οι παραδόσεις για τα σπήλαια γίνονται συχνά πολύτιμες όχι μόνο για την επιστήμη της Λαογραφίας, αλλά και για ένα ευρύ φάσμα επιστημών. Θα ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για τα μελλοντικά ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης η αναφορά στη λατρεία του τραγοπόδαρου Πάνα που τον φαντάζονται οι γέροι-βοσκοί του Φουρφουρά να χορεύει παρέα με τις νεράιδες. Δεν ξέρουμε ακόμη ποια θα είναι η μελλοντική ετυμηγορία της επιστήμης για το «γάλα της Παναγίας», το νερό που έτρεχε από τους μαστόσχημους σταλακτίτες και που και σήμερα κάποιοι επιστήμονες εικάζουν ότι συνέβαλε στη μακροζωία των προηγουμένων γενεών της Κρήτης

Νεράιδες

Οι νεράιδες των Νεοελλήνων αντικατέστησαν τις νύμφες των αρχαίων προγόνων . Αποτελούν υπερφυσικά όντα υπό μορφή γυναίκας με απαράμιλλη ομορφιά. Το όνομά τους προέρχεται από το αρχαίο όνομα Νηρηίδες το οποίο μέσα από το πέρασμα των χρόνων έγινε Νηρήδες-Νερήδες- Νεράιδες. Ο λαός έπλασε στην ευαίσθητη αντίληψή του τις νεράιδες που τις φαντάζεται να ζουν ως δαιμονικά όντα σε διάφορα απόκρυφα και σκοτεινά μέρη όπως στις πηγές, στα πηγάδια στα βαθουλώματα των βράχων, στις κουφάλες των δέντρων κλπ.

Ήταν γυναίκες με όμορφες με μακριά κατάξανθα μαλλιά , που αγαπούσαν τα γλέντια, τις χαρές και τη μουσική. Οι νεράιδες όπως και οι αρχαίες νύμφες χορεύουν και τραγουδούν συνέχεια και εμφανίζονται στη γη με τη μορφή του ανεμοστρόβιλου είναι καλοντυμένες και χτενίζονται με χρυσό χτένι και προτιμούν να κρύβονται στα φύλλα της συκιάς, της καρυδιάς και της ελιάς. Μόνο όμως , οι «αλαφροΐσκιωτοι σαββατογεννημένοι» μπορούν να τις δουν. Λούζονται στα ποτάμια και θολώνουν το νερό τους και αν κάποιος λουστεί σε αυτό τότε γίνεται λεπρός και γεμίζει αρρώστιες. Αιχμαλωτίζουν τους ανθρώπους που παίζουν μουσικά όργανα. Συγκεκριμένα, κατά τις διασκεδάσεις τους, αρπάζουν λυράρηδες και τραγουδιστές τους, οποίους υποχρεώνουν να παίζουν και να τραγουδούν.

Συνήθως όμως εμφανίζονται κατά το μεσημέρι και πετούν ξύλα και πέτρες στους ανθρώπους προκαλώντας τους φοβερό πόνο. Όποιος θέλει να προφυλαχτεί από αυτές βαστάει μαζί του άρτο, πυρίτιδα, σκόρδα οστά χελώνας.

Οι νεράιδες δεν είναι μόνο κακοποιοί ούτε διασκεδάζουν διαρκώς, αντιθέτως βοηθούν κάποιες φορές τους ανθρώπους διδάσκοντάς τους αποτελεσματικά φάρμακα και γητέματα. Οι παραδόσεις που αναφέρονται στη ζωή και τις συνήθειές τους είναι πάρα πολλές και απηχούν στη διάθεση του λαού-θυμόσοφου που τις έπλασε με φανταστικές ιδιότητες , προσπαθώντας έτσι να δώσει μια μεταφυσική ερμηνεία στην εξήγηση των απρόβλεπτων και αιφνιδίων στιγμών της ζωής του. Έτσι τις θεωρεί υπεύθυνες για την ξαφνική του αδιαθεσία , για τα περίεργα και ανερμήνευτα γεγονότα για το χάσιμο της φωνής και του λογικού του και για οποιοδήποτε κακό που του συμβαίνει.

Ο λαός μας ακόμη τις ωραιοποίησε, τις φαντάστηκε πανέμορφες και καλόψυχες και σε αρκετές περιπτώσεις τις θεωρεί ως την πηγή της καλοτυχίας του. Έπλασε λοιπόν στη φαντασία του το δαιμονικό – θεότητα της νεράιδας, που την είδε σαν πρόξενο του κακού, του καλού αλλά και ως εκπρόσωπο της ομορφιάς, της χαράς και του κεφιού.

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΝΕΡΑΙΔΕΣ Από τον Νικόλαο Πολίτη

Το νερό

Το νερό κοιμάται μια ώρα κάθε νύχτα στα ποτάμια και τις βρύσες, όπου τρέχει ήσυχο και σιγαλό. Όποιος θέλει να το πιεί την ώρα αυτή, πρέπει να το ταράξει με το χέρι του για να το ξυπνήσει, αλλιώς το νερό αγανακτεί και του παίρνει το νου.

Το νερό που κοιμάται

Όπου βγαίνει νερό, μένει και μια νεράιδα. Για αυτό όταν κάποιος άνθρωπος ήθελε την νύχτα να περάσει κοντά από τρεχούμενο νερό δεν μιλούσε για να μην του πάρει η νεράιδα την φωνή του. Ακόμη λέγεται ότι, όταν κοιμάται το νερό, τη νύχτα δεν κουνιέται καθόλου και τότε πάντα δίπλα του βρίσκεται μια νεράιδα .Για να φύγει όμως η νεράιδα και να ξανατρέξει το νερό, τότε ο περαστικός θα πρέπει να πετάξει μια πέτρα με στο νερό. Με αυτόν τον τρόπο το νερό θα ξαναρχίσει να τρέχει και η νεράιδα θα φύγει

Νεράιδες και Νεράιδοι

Στον Βιάννο και στο Λασίθι που έχει πολλά νερά και δέντρα υπάρχουν και πολλές νεράιδες

Οι Νεράιδες του Αρμυρού

Στο Μιραμπέλλο κάτω από το χωριό Κρήτσα, στα ανατολικά του λιμανιού του Αγιου Νικολάου είναι ένας από τους Αρμυρούς ποταμούς . Εκεί , στα καθαρά νερά του Αρμυρού λέγεται ότι βγάζουν τα άσπρα τους φορέματα , βουτούν και κολυμπούν πανέμορφες νεράιδες μαζί με την Κυρά τους.

Η σπηλιά του Μπουρίνου

Σε μια σπηλιά του βουνού Μπουρίνου σταλάζει νερό το οποίο προέρχεται από τα βυζιά των Νεράιδων που βρίσκονται εκεί. Το νερό αυτό γιατρεύει κάθε αρρώστια. Όποιος θέλει να πάρει αυτό το νερό και να το δώσει σε κάποιον άρρωστο να το πιεί θα πρέπει να πάει και να γυρίσει χωρίς να μιλήσει. Για αυτό το λόγο το νερό αυτό το λένε βουβό. Ο επισκέπτης της σπηλιάς θα πρέπει να κρατάει μια πράσινη λαμπάδα για να φωτίζει το δρόμο και ένα πράσινο αγγείο μέσα στο οποίο θα βάλει το νερό. Όταν γεμίσει το σταμνί θα πρέπει να αφήσει ένα κομμάτι από τα ρούχα του και να φύγει, χωρίς να φοβηθεί από τις φωνές και τη ταραχή που θα ακούσει. Όποιος γυρίσει να δει χάνει το νου του και το νερό χάνει την δύναμή του.

Οι Νεράιδες στα Αλώνια

Στο Αη Γιώργη, στα αλώνια του καλοκαιριού έρχονται νεράιδες με τα όργανά τους και χορεύουν . Πολλοί ακούν τα όργανα μα κανένας όμως δεν τις βλέπει

Ο Λυράρης

Όταν θέλει κανείς να μάθει να παίζει λύρα , πηγαίνει κατά τα μεσάνυχτα σε ένα έρημο σταυροδρόμι, εκεί χαράζει κάτω στη γη με ένα μαυρομάνικο μαχαίρι ένα γύρο στον οποίο μπαίνει μέσα και αρχίζει να παίζει. Σε λίγο έρχονται οι νεράιδες και τον τριγυρνούν. Ο σκοπός τους δεν είναι καλός γιατί θέλουν να τον πατάξουν. Οι ίδιες δεν μπορούν να μπουν μέσα στο κύκλο για αυτό προσπαθούν με κάθε τρόπο να τον κάνουν να βγεί έξω «Μα δεν την ξέρει» του λένε σαν δουν πως τα πλανέματα τους παν χαμένα « τι την παίζεις και χάνεις κόπο;» «Έτσι την έμαθα , έτσι την παίζω» τους αποκρίνεται ο λυράρης « Τι σας νοιάζει;» « Μπα τίποτε» του λένε «μόνο αν θέλεις, σε μαθαίνουμε να παίζεις λύρα μια φορά, λύρα που να χορεύουν και οι πέτρες». Για αυτό το λόγο άμα παινούν ένα λυράρη πως έχει καλές κοντυλιές , λέει αυτό καμιά φόρα . « Αμ είντα θαρρείτε; Εγώ τη λύρα την έμαθα στο σταυροδρόμι .»

«Ο λυράρης» Σκίτσο της μαθήτριας Γιολένα Μαθιουδάκη

KΡΗΤΩΝ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΥΘΟΙ ΠΕΡΙ ΝΗΡΗΙΔΩΝ

Από τον Παύλο Βλαστό

Αντί προλόγου :το ανέκδοτο έργο του Παύλου Βλαστού φυλάσσεται στο Ιστορικό αρχείο Κρήτης ,το οποίο επισκεφθήκαμε και επιλέξαμε να συμπεριλάβουμε αποσπάσματα από τις καταπληκτικές ιστορίες που έχει αποθησαυρίσει ο Κρητικός λαογράφος. Ο Παύλος Βλαστός μεγάλος τεχνίτης του λόγου με αρετές λαϊκού ποιητή απογειώνει με την ενάργεια και την ακρίβεια του λόγου την κρητική λαλιά. Η χυμώδης γλώσσα του, ο γνήσιος λυρισμός του και η γεμάτη πάθος αφήγησή του τον καθιστούν λογοτέχνη αξιώσεων που γοητεύει αφάνταστα με το σφρίγος της γραφής του. Η δυσκολία του εγχειρήματος της αντιγραφής από το πρωτότυπο ήταν μεγάλη, γι’ αυτό ας μας συγχωρεθούν τα λάθη. Το όλο εγχείρημα στοχεύει να φέρει τους μαθητές μας σ’ επαφή με τον πλούτο της πρωτότυπης και τόσο γοητευτικής γραφής του και σε καμιά περίπτωση δεν έχει τη φιλοδοξία της φιλολογικής έκδοσης-παρουσίασης

Σημείωση: διατηρήθηκε η ορθογραφία του Π.Βλαστού

Αναστασία Μαλούκου ,φιλόλογος

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Παύλος Βλαστός,

ο πατέρας της κρητικής λαογραφίας

«Γεννηθείς εν χωρίω Βυζαρίω Αμαρίου Κρήτης την 29^ην προς την 30^ην Ιανουαρίου 1836 ανατραφείς εν τη πόλει Ρεθύμνης»
Ο πατέρας της κρητικής λαογραφίας Παύλος Γ. Βλαστός καταγόταν το χωριό Βυζάρι Αμαρίου του νομού Ρεθύμνης. Στη διάρκεια της μακράς ζωής και δραστηριότητάς του (γεννήθηκε το 1832 και πέθανε το 1926, σε ηλικία 94 ετών) κατέγραψε τεράστιο πλήθος ιστορικών, λαογραφικών και γλωσσικών στοιχείων (παραδόσεις, τραγούδια, ήθη και έθιμα κάθε είδους) από όλη την Κρήτη. Το πολύ σημαντικό αρχείο του για τη λαογραφία του νησιού φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, στα Χανιά. Αποτελείται από συλλογές ιστορικών στοιχείων, τραγουδιών, παραδόσεων, λέξεων της κρητικής διαλέκτου . Ο ίδιος στη διάρκεια της ζωής του αναλώθηκε περισσότερο στις καταγραφές. Όσο ζούσε ο Π. Βλαστός εξέδωσε ένα μόνο βιβλίο, το Ο Γάμος εν Κρήτη (ήθη και έθιμα Κρητών), που εκδόθηκε το 1893 και ανατυπώθηκε το 1987.Η μοναδική για τη λαογραφία της Κρήτης συλλογή περιλαμβάνει:
-Ήθη και έθιμα του γάμου από διάφορες περιοχές της Κρήτης,
-Τραγούδια και μαντινάδες για κάθε στιγμή του γάμου (για τα προυκιά, το πάρσιμο τση νύφης, δηλ. τη συνεπαρσά, παινέματα κ.λ.π.), κάποιες από τις οποίες ιδιαίτερα συγκινητικές (ιδίως μαντινάδες για κοπελιές και παλληκάρια ορφανά από τον έναν ή και τους δύο γονείς), καθώς και σατιρικά τραγούδια, ριζίτικα, ιστορικές ρίμες για διάφορους Κρητικούς ήρωες της Τουρκοκρατίας κα άλλα.
-Ένα πολύ πλούσιο και εξαιρετικά κατατοπιστικό γλωσσάρι κρητικών λέξεων, πολλές από τις οποίες είναι εντελώς άγνωστες στην εποχή μας.

Αι Νηίδες, η Ναϊάδες, η Κερά –Μαστόρησα και ο Νεραϊδόσπηλιος (Εμμ.Καλαϊτζάκης)

Η κυρά Μαστόρησα

Μια φορά εβραδιάστηκε κοντά σε αυτό το σπήλιο μια γρηά, ήτο η κυρά Μαστόρησα (μαία) χωριανή μας κι ήρχετο από το Ακρωτήρι που ξελουχούνιαζε μια γυναίκα. Την ώρα που επέρναν από όξω του Σπήλιου τούτου θωρεί τρεις ασπροθώρες γυναίκες κι ήρχοντο κατά απάνω της. Τότες εκατάλαβε πως θα τα μπλέξει με νεράιδες, γιατί ήταν ολόγδυμνες κι ήρχοντο παράστρατα σαν να μην είχαν τα μυαλά σωστά άμποθαν η μια την άλλη κι έκαναν πως εχορατεύγανε. Σημώνουν της γριάς και της λένε- Καλησπέρα θεία- Καλησπέρα σας κοκκόνες μου τωνελέει -Από πού έρχεσε τέτοια ώρα ολομόναχη; - Από πάε παρά μέσα νεράιδες μου, από του γιού μου το μιτάτο, κι εδά σκοτινιάστηκα η μαύρο -κακομοίρα και δεν καλοφέγγω κι από τα βάσανα κι από τα γεράματα και μα τους Αγίους δεν κατέω πως θα ξεπηταρίσω εις το σπίτι μου απόψε. Εκεί που τους εξάνοιγε καλά καλά η γριά και των ομίλιε επαραστράτησε του δρόμου της κι εμπέρδεψαν τα πόδια της εις τους θάμνους κι εσωριάσθηκε χαμαί εις τα κλαδιά κι εκατοσβολόθηκε εις ταις πέτρες. Οι νεράιδες έρχονται την ανασηκώνουν εις τα πόδια της και έκαμαν πώς θα την βάλλουνε εις το δρόμο και την έσερναν σιγά, σιγά από τα χέρια και της ομιλούσαν παρηγοριές ώστε που την εφέρανε εις το μεγάλο εκείνο σπήλιο, τηνε γδύνουν να δουν αν εβάρυκε ποθές και σαν ίδαν πως δεν είχε καμιά λαβωμαθιά στο κορμί της, , ως ήτο ολόγδυμνη την σύρουνε εις το χορό εις την εμπρός μεριά και την ανάγκασαν να τονε σέρνει. Η κερά μαστόρησα τότε ήθελε δεν ήθελε έσερνε το χορό σαν να θυμήθηκε τα νιάτα της . Όλη νύχτα χορεύανε και τραγουδούσανε σαν τις ξωντικιασμένες . Τα αποξημερώματα που ακουσθήκανε οι πετεινοί κι εκράξανε, ευθύς στο πρώτο κράξιμο εχαθήκανε κι αφήνουν την κερά μαστόρησα ολομόναχη εις τη μέση του σπήλιου. Αρπά τα ρούχα της έτρεχε στο δρόμο κι ενδύνετο μηδ΄ οπίσω της δεν εγύρισε να ξανοίξη. Έρχεται εις το χωρίο της πάει εις το σπίτι της και θέτει του θανατά μ’ αρρώστια μεγάλη από το φόβο που επήρε .Όσοι την εγνώριζαν οι χωριανοί και ξενοχωριανοί επήγαιναν άντρες και γυναίκες και την επεριποιούνταν και τότε εδιηγόταν όσα με τα μάτια της ίδε κι έπαθε τη νύχτα εκείνη εις το σπήλιο.Από κει κι ύστερα εβγάλανε το σπήλιο κεινονά «Νεραιδόσπηλιο»

«Ο χορός των Νεραϊδών » Σκίτσο του μαθητή Παύλου Μετόντιεφ

Ο Τσέκος που στεφανώθηκε μια νεράιδα εκ το χωρίου της Αγ.Παρασκευής Αμαρίον την καλήν των Ορέων, Όρησα

Ο Τσέκος ήταν αλαφρόστρατος και πολλαίς φοραίς τη νύκτα έβλεπεν απόξω του σπήλιου, εις την κολύμπα επάνω ΄ς το νερό Νεράιδες κι εχορεύγανε οληνυχτής, άλλαις ασπρονδυμένες και άλλαις γδυμναίς ως τας εγέννησε η μάνα των, ολονών δε τα κέρατα των ελαμπυρίζαν ’ς το σκοτάδι της νύχτας από ταις πολλαίς ασπράδες σαν τον ήλιο εκρατούσαν εις τα χέρια των λαμπάδες αναμμένες, ποτέ του δεν των ομίλησε μήδε των έδωσεν αφορμή να τον πατάξουν γιατί εφοβάτο να μην του βουβάνουν γη τον αφήσουν σημάδις ’ς το κορμί του.

Περιγραφή νεράιδας:

… Όσον δε επλησίαζε το νέφαλο τόσο έφεγγε περισσότερο ο κόσμος τόσο του Τσέκου εφένετο μακρύτερο, τόσο εξεχώριζε πως σαν είχε κεφαλή, έβλεπε τα χέρια : ως το ήξερο εσήμωσε ’ς την παπούρα του και διακρίνει πως ήτο σαν γυναίκα πολλά όμορφη και κάτασπρη με μεγάλα αλλά ψιλά κι άσπρα φορέματα καθίζη κοντά ’ς το ίδιο χαράκι ως εκάθετο ο τραγουδιστής. Τα φουστάνια της εσκέπαζαν τα πόδια της και δεν εφέκνοντο αν ήτο ξυπόλητα ή καλικομένα, εξάπλωσαν κι έπιασαν όλο το μέρος τα κατάλευκα της φορέματα, το πρόσωπο της ήτο ήλιος καταμόναχος κι αντανακλόταν φώς και ακτίνες , τα μάτια της ακτινοβολούσαν , τα μάγουλά της εροδοκοκκίνιζαν, τα φιλτσισένια άσπρα της χέρια ήτο ζωγραφιά κι όλη της η κορμοστασιά ήτο καμάρι και γεμάτη ανθούς κρίνους και σφακολούλουδα περιπλεγμένα ’ς τα φορέματα της , η κεφαλή της , ήτο στεφανωμένη από κισσό με ανθούς λεμονιάς και πορτοκαλιάς, ως όλα η παπούρα εμοσκοβολούσε κι εμύριζε, τα διάπαντα έφεξαν από την ασπράδα του κορμιού και της φορεσιάς της .

« Ο λυράρης που πήρε για γυναίκα του νεράιδα» σκίτσο της μαθήτριας Γιολένας Μαθιουδάκη

Ναϊάδες Νύμφαι εις το Νεραϊδόσπηλιο του χωριού Κάτω Αστρακοί , ο Λυράρης που άρπαξε μια νεράιδα την επήρε γυναίκα του κι εγέννησε παιδί.

«Ο Νεραϊδόσπηλιος» είναι σπήλαιον κάτωθι του Κάτω Αστρακών ( της επαρχίας Πεδιάδος), όθεν εξέρχεται ύδωρ αρκετόν καθαρόν και ψυχρόν . Μυθολογούν οι χωρικοί ότι εις αυτό κατοικούν Νεράιδες ,και όταν τα ύδατα του εξέρχονται θολά ( το οποίον συμβαίνει ότε γίνεται βροχή ραγδαία), τότε λούονται αι Νεράιδες. Κάθε 8-10 έτη στερεύει ολίγον έπειτα (λέγουν) εξέρχονται με το ύδωρ πορτογάλια με πορτογαλόφυλλα μυθολογούν προσέτι ότι εις χωρικός από το Σγουροκεφάλι με το να έκρουε την Λύραν ωραία τον έπερνον εις το σπήλαιον αι Νεράιδες και τας διασκέδαζε.Ούτος δε ερωτευθείς μιαν και μη ηξεύρων πώς να θεραπεύση τον έρωτα του , κατέφυγεν εις μίαν γραίαν του χωριού του προς την οποί αν εξομολογήθη το πάθος του. Αυτή δε τον εσυμβούλευσεν ότι, καθην στιγμή πλησιάζουν να φωνάζουν οι πετεινοί, να αρπάξει την ερωτευμένην του από τα μαλλιά και να την κρατή καλά επειδή η νεράιδα ενδέχεται να μεταμορφωθή εις διαφόρους μεταμορφώσεις, αυτός να μην δειλιάσει αλλά να την βαστά εώς ότου να φωνάξουν οι πετεινοί. Εφοδιασμένος ο νέος με τη συμβουλήν ταύτην και μεταφερθείς εις το σπήλαιον σπό τας Νεράιδας, ήρχισε κατά την συνήθειαν του να κρούη την λύρα και αυταί να χορεύωσιν. Όταν δε επλησίαζεν η ώρα του να φωνάξουν οι πετεινοί παραίτα την λύρα ορμά και αρπάζει την ερωμένην του από τα μαλλιά. Αυτή δεν άρχισεν ευθύς να μεταμορφούται πότε εις σκύλον πότε εις όφιν πότε εις καμήλαν και πότε εις πυρ αλλά αυτός άφοβος εις όλα ταύτα, ήκουσεν ευθύς τους πετεινούς να φωνάζουν και είδε τας λοιπάς Νεράιδας να γίνωσιν άφανται τότε και η ερωμένην του ‘ελαβε την προτέραν ωραία μορφήν της και ακολούθησε τον νέον εις το χωριό του μετά του οποίου συζήσασα εν έτος, του έτεκε και υιόν, χωρίς όμως ποτέ να του προφέρη ουδέ γρυ. Η παράδοξος και ανυπόφορος αυτή σιωπή ως τον εβίασε να καταφύγη πάλιν εις την γραίαν και να της εκφράση την αθυμίαν του. Η δε γραία τον εσυμβούλευσε να ανάψη καλά έναν φούρνον και κρατων το βρέφος εις χείρας να ειπή εις την Νεράιδα, δε θέλης να με μιλήσης ; Ιδού και εγώ πώς καύγω το παιδί σου και ταύτα λέγοντας να προσποιηθή ότι θα ρίψη εις το φούρνον το βρέφος. Έκαμεν κατά παραγγελίαν της γραίας αλλά η νεράιδα ,μόλις του είπεν , μη σκύλε το παιδί μου και αρπάζουσα αυτό έγινεν άφαντος από τους οφθαλμούς του. Και επειδή αι άλλαι δεν την εδέχθησαν εις τη συνοδείαν των ως ούσαν πλέον μήτηρ εκατοίκησεν εις μιαν βρύσιν πλησίον του Νεραιδόσπηλιου , Λούτρα λεγόμενην. Την βλέπουν δε δις και τρις του έτους κρατούσαν το βρέφος της. Ηρώτησα τον γέροντα χωρίς όστις με εδιηγάτο αυτόν το μύθον, εώς πόσα έτη να ήτον αφ΄ότου έγινε τούτο; με απεκρίθη ότι το ήκουσεν από τον παππού του και συμπεραίνει ότι πρέπει να είναι ως 160 έτη-Και καλά, γέροντα μου ( του είπα) εις τόσα χρόνια αυτό το παιδί δεν ημπόρη να μεγαλώση ;- Και τι θαρρείς αφέντη ( με λέγει) πως ΄έτζι εύκολα μεγαλώνουν όσοι ζουν χίλια και χίλια πεντακόσια χρόνια; Μυθολογούν προσέτι ότι συχνά ακούουν ταις Νεράιδες να χορεύουν και να τραγουδούν εις το σπήλαιον χωρίς όμως να έχουν πλέον και λύραν. Το σπήλαιον είναι πετρώδες. Το δε ύδωρ διερχόμενον δια χασμάτων αποτελεί δια του φλοίσβου, το χορόν και τα τραγούδια εις τα ώτα των δυσδαιμόνων

Μύθοι και Θρύλοι από το Βασίλη Χαρωνίτη

Η Αρκουδιώτισσα:

Στο σημερινό μοναστήρι του Γουβερνέτου στο Ακρωτήρι της Κυδωνίας υπάρχει μια μεγάλη σπηλιά. Από την οροφή της έσταζε νερό που τα παλιά χρόνια μαζευόταν σε μια πέτρινη δεξαμενή που βρισκόταν περίπου στο κέντρο της σπηλιάς. Το νερό αυτό αποτελούσε σημαντικό στοιχείο για τους κατοίκους που έσβηνε την δίψα τους. Κάποτε όμως μια αρκούδα το ανακάλυψε και καθημερινά πήγαινε και το έπινε. Την πρώτη φορά που είδαν άδεια την δεξαμενή θύμωσαν αλλά δεν είπαν τίποτα. Σαν είδαν όμως να επαναλαμβάνεται το άδειασμα ξέσπασε καυγάς ανάμεσα στους κατοίκους της περιοχής. Για να εξακριβώσουν την αλήθεια αποφάσισαν να παραφυλάξουν την πηγή. Δεν χρειάστηκε να περιμένουν πολύ, γιατί η αρκούδα δεν άργησε να εμφανιστεί. Όταν προχώρησε προς την σπηλιά οι άνθρωποι έμειναν κρυμμένοι στα πλάγια να κοιτάζουν τρομαγμένοι, επειδή δεν ήξεραν πώς να την αντιμετωπίσουν. Έμειναν λοιπόν στην κρυψώνα τους αναποφάσιστοι και ανήμποροι. Η αρκούδα εν τω μεταξύ έσκυψε μπροστά στο νερό έτοιμη να το πιεί. Τότε ακούστηκε μια φωνή «Παναγία μου, πρόφταξε» και στην στιγμή το θηρίο έγινε πέτρα!

Η Παράδεισος:

Στη μέση του Αρχανιώτικου φαραγγιού, αριστερά όπως κατηφορίζουμε από το χωριό υπάρχει μια παράξενη σπηλιά με μονολιθική στέγη. Έχει μάκρος γύρω στα δέκα μέτρα κ είναι ανοιχτή. Στη μέση περίπου της δυτικής πλευράς ένας μικρός ένας μικρός σταλαχτίτης, όμοιος με κολώνα, πηγαίνει λοξά ακουμπά στην κορυφή και φαίνεται να την στηρίζει. Ανάμεσα στην κολώνα αυτή και στο δυτικό τοίχωμα της σπηλιάς σχηματίστηκε ένα πολύ στενό πέρασμα. Αυτό το πέρασμα είναι η πόρτα της παραδείσου. Όποιος μπορέσει και περάσει από αυτή την τρύπα χωρίς να βλασφημήσει αξιώνεται και κερδίζει την αληθινή παράδεισο.

Το νερό του Άι-Φώτη:

Κοντά στο ναό του Άγιου Παύλου υπάρχει μια κόχη που δημιούργησε η θάλασσα μέσα στην στεριά, απότομη και δυσκολοπλησίαστη, εκεί θέλει ο θρύλος τον Απόστολο των εθνών. Λέει ότι τον έπιασαν και ότι τον πήγαιναν στην Ρώμη δεμένο να τον δικάσουν, το πλοίο όμως έπεσε σε μεγάλη τρικυμία, έσπασε το τιμόνι του και περιφερόταν ακυβέρνητο στο πέλαγος, τελικά ύστερα από φοβερή προσπάθεια, πλησιάσανε με κουπιά σε εκείνη την κόχη και οι επιβάτες βγήκαν στη στεριά να συνέλθουν από την θαλασσοταραχή. Μα υπέφεραν από δίψα και τότε ο Παύλος υποσχέθηκε νερό και ζήτησε να του βγάλουν τις αλυσίδες, ο καπετάνιος τον έλυσε. Εκείνη την στιγμή γίνεται σεισμός και το νερό δροσίζει τους ναυαγούς. Αυτό το νερό ακόμα τρέχει από εκεί και είναι πάρα πολύ. Το ονόμασαν «Στου Παύλου» για να θυμούνται το πέρασμα του Αποστόλου των εθνών από τον τόπο τους.

Ο Νεραϊδοπαρμένος λυράρης:

Στα Θεόκτιστα μέρη στον Ομαλό, ζούσε μια φορά ένας βοσκός. Ήταν λεβεντονιός και έπαιζε λύρα που έκαιγε καρδιές. Κανείς δεν τον ήξερε με το όνομα του, λυράρη τον φώναζαν! Ένα καλοκαίρι τον άκουσαν μερικοί και ξεστάθηκαν, έτσι έγινε γνωστός σε όλη την Κρήτη και σιγά-σιγά ανέβαιναν νέοι και γέροι για να τον ακούσουν να παίζει. Κάποτε ο λυράρης χάθηκε ξαφνικά χωρίς να ειδοποιήσει κανέναν, όλοι τον αναζητούσαν και αυτός ήταν άφαντος. Ο θρύλος λέει ότι μια νύχτα αφέγγαρη, Οκτώβριος ήταν, Νοέμβρης ήταν κανείς δεν μπορεί να το βεβαιώσει αυτό, που φυσούσε και έβρεχε. Κάποιος τον είδε στις αρχές του Ομαλίτικου κάμπου και για να μην βραχεί η λύρα του, μπήκε στο σπήλιο του Τζανή. Αμέσως, μια ζεστασιά τον τύλιξε. Κάτι σαν οπτασία τον συνεπήρε. Μικρές λιμνούλες με νερό υπήρχαν στην σπηλιά και μέσα από το νερό ανέβλυζαν γυναίκες πανύψηλες και λυγερές, με κορμί σαν το κρινόφυλλο και με πρόσωπο σαν το φεγγάρι. Τα ξανθά μαλλιά τους έπεφταν ποταμός από χρυσάφι ίσαμε τα γόνατα και φορούσαν του κόσμου τα στολίδια. Ξαφνικά άρχισαν να χορεύουν και ο λυράρης χωρίς να ξέρει το πώς και το γιατί, έπιασε την λύρα του και δίχως να λογαριάζει που βρισκόταν άρχισε και έπαιζε συνοδεύοντας τον χορό. Οι ώρες κυλούσαν, ο χορός συνεχιζόταν κ ο λυράρης ξετρελαμένος από τις νεράιδες-γιατί νεράιδες ήταν-σα να μη βρισκόταν στη γη, έπαιζε και έπαιζε και έπαιζε...Ύστερα τις ακολούθησε παραλογισμένος και χάθηκε μαζί τους.

Η Λίμνη του Κουρνά:

      Κάποτε λοιπόν στο μέρος που υπάρχει σήμερα η λίμνη Κουρνά , υπήρχε μία ολόκληρη πολιτεία . Οι άνθρωποι ζούσαν στα χρόνια εκείνα ευτυχισμένοι και χαρούμενοι. Τα σπίτια τους έμοιαζαν με αρχοντικά , τα γέλια των παιδιών και τα τραγούδια των νέων ακούγονταν στις πλατείες και στους δρόμους. Μια πεντάμορφη κοπέλα ζούσε σε εκείνο το χωριό. Το χωριό την είχε σε καμάρι του , μια και όμοιά της δεν υπήρχε πουθενά . Είχε μία παράξενη έλξη επάνω τη Πολλοί είχαν μάθει γι αυτή την όμορφη κόρη και θέλησαν να τη γνωρίσουν, να τη χαιρετήσουν , και να θαυμάσουν από κοντά την ομορφιά που δεν μπορούσαν τα χείλη να πούνε με λόγια . Μα το παράξενο ήταν , όποιος γνώριζε αυτή τη πανώρια κόρη , λησμονούσε το τόπο του , λησμονούσε τη καταγωγή του , λησμονούσε τους φίλους και τους γονείς του , και θεωρούτανε μαγεμένος από δαύτη την ομορφιά .
       Κάποτε η κόρη θέλησε να ταξιδέψει , και να γνωρίσει κι άλλους τόπους , κι άλλα μέρη. Όλο το χωριό βυθίστηκε στο πένθος λέγοντας της να μείνει , μα η κόρη δεν δέχτηκε . Τους υποσχέθηκε όμως ότι θα γυρίσει σύντομα κοντά τους. Οι κάτοικοι όμως δεν την πίστεψαν κι έτσι αποφάσισαν να τη συνοδέψει κάποιος για να πάρουν μετά το δρόμο του γυρισμού μαζί. Έτσι κι έγινε .
Έφτασε λοιπόν η μέρα του αποχωρισμού και όλοι οι κάτοικοι μαζεύτηκαν για να χαιρετήσουν τη πανώρια κόρη .
      Ήρθε η ώρα κι η στιγμή που η πανώρια κόρη μαζί με ένα κάτοικο του χωριού είχαν ετοιμαστεί για το μεγάλο ταξίδι . Βάδιζαν αργά στο δρόμο αμίλητοι , ενώ η κόρη παρατηρούσε με μανία και θαυμασμό τις ομορφιές που έβλεπε για πρώτη φορά . Λίγο πιο έξω από το χωριό , ήταν μια πηγή . Αποφάσισαν να καθίσουν να ξεκουραστούν , μια και ο δρόμος ήταν ανηφορικός και δύσκολος . Ο γέρος συνοδός της σηκώθηκε κάποια στιγμή και της πρότεινε να συνεχίσουν αλλά η κόρη τον παρακάλεσε να καθίσουν λίγο για να προλάβει να πλυθεί και να χτενιστεί .
        Η κόρη άρχισε να ξεπλέκει τα κατάξανθα μαλλιά της . Μα έτσι καθώς τα ξέπλεξε και χύθηκαν πάνω στους ώμους της στο φώς , θαρρείς πως έπεσε χρυσάφι στα μάτια του γέρου συνοδού της . Τα μάτια του θόλωσαν και άρχισε να βλέπει την πανώρια κόρη με «κακό μάτι» . Ένα μάτι όχι αγάπης και καλοσύνης όπως έκανε άλλες φορές , αλλά ένα μάτι ύπουλο , σαν θηρίο ανήμερο που ήταν έτοιμο να τη κατασπαράξει .Η κόρη φοβήθηκε με την αντίδραση του γέρου συνοδού της και πριν προλάβει να την πλησιάσει και να κινηθεί προς το μέρος της , η πανώρια κόρη άρχισε να φωνάζει με κλάματα και λυγμούς είπε σπαραχτικά :«Βούλα και βουλόλιμνα κι εγώ στοιχειό στη λίμνα»Τη στιγμή εκείνη όλος ο τόπος βούλιαξε κι έγινε λίμνη . Ενώ η κόρη έγινε νεράιδα . Κάποιοι , λένε ότι την έχουν δει , στη μέση της λίμνης , να πλένεται να λούζεται δίπλα σε μια πηγή. Άλλοι λένε πως όποιος πιστεύει στο Θρύλο μπορεί και τη βλέπει και νύχτα , να γλιστράει στα γυάλινα νερά , να κολυμπάει να λούζει τα κατάξανθα μαλλιά της , να πλημμυρίζουν τα νερά της λίμνης με φώς .Μονάχα όταν ο άνεμος φουσκώνει τα νερά της λίμνης , και γίνονται ορμητικά και άγρια τότε μόνο η κόρη κάθεται στα βαθιά και πλέκει , γνέθει , υφαίνει στον αργαλειό της , σιγομιλάει μόνη της , τραγουδάει περίλυπα τραγούδια , πολλές φορές κλαίει για την μοίρα που διάλεξε η ίδια
Πολλές φορές οι κάτοικοι , βλέπουν πάνω στη λίμνη σαν να πέφτουν στάλες βροχής , χωρίς να βρέχει . Λένε πως είναι τα δάκρυα της νεράιδας , έλεγες ότι ίσως και να ήταν η ίδια η θεά της ομορφιάς

Μαντινάδες για το νερό

ΜΕΡΑΜΠΕΛΛΙΩΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ

1) Να κάτεχα πως μ’ αγαπάς

ήθελα σ’ αγαπήσω ,

σαν το νερό του ποταμού

που δεν γιαγέρνει οπίσω.

2) Σαράντα βρύσες με νερό κι

έναν αόρι χιόνο,

να μου το λαντουρήσουνε η

γι-αγάπη μου δε λιώνει.

3) Κάνε μου τα χατίρια μου

και τα θελήματά μου,

κι ανέ διψάσεις πιε νερό

το αίμα τση καρδιάς μου.

4) Ο νους μου γίνηκε νερό

και τρέχει στην αυλή σου,

γύρου τριγύρου γιασεμιά

στολίζουν το κορμί σου.

5) Ως λαχταρούνε το νερό του

Μάη τα σπαρμένα,

ετσά λαχτάρησα κι εγώ να

ζήσω μετά σένα.

6) Των αμαθιώ μου το νερό

πιάσε να το στερέψεις,

εδά στα ξεχωρίσματα να πιεις

να δρεσετέψεις.

7) Βρυσούλα με κρυγιό νερό

νάχα το ριζικό σου,

πούρχεται το πουλάκι μου και

πίνει το νερό σου.

1) Των αμαθιώ μου το νερό,

νάθελα να ζητήξεις,

ήβγαδα κι ήδιδά σου το,

να μη με λησμονήσεις.

2) Κλαίνε τα δέντρα για νερό και

τα πουλιά γι’ αέρα,

κλαίνε κι εμέ τα μάθια μου

για σένα νύχτα μέρα.

3) Περνούν οι μήνες σα νερό

και σαν πουλιά οι χρόνοι

μα δεν περνούν τση δόλιας

μου καρδιάς οι μαύροι μου πόνοι.

4) Δυο ρόδα βάνω στο νερό και

μια καρνάδα βιόλα κι

ότι να σμίξομε τα δυό, δα

τα ξαχάσο μ’ όλα.

5) Βρύση με κρυγιό νερό, και

το νερό εσύ ΄σαι,

δος μου νερό να πιω να δροσιστώ

κι αλύπητη μην είσαι.

6) Ο κόσμος με καταφρονά κι η

γης με κατατρέχει,

κι η βρύση απού ΄πινα νερό

οντέ με δει δεν τρέχει.

Αντί Επιλόγου

Όνειρο και θρύλος, πραγματικότητα και ανάγκη, η ομορφιά που είναι κρυμμένη μέσα στα σπήλαια, στις πηγές, στις λίμνες, στα ποτάμια μας μαθαίνει ν’ αγαπάμε και να απολαμβάνουμε τα ξεχωριστά παλάτια της φύσης να γνωρίζουμε και ν’ απολαμβάνουμε το συγκερασμό της γνώσης και του μύθου, ενός λαού που υπήρξε ευφάνταστος και διηγηματικός στο βάθος της χιλιόχρονης ιστορικής του πορείας.

Βιβλιογραφία Κεφαλαίου 3:

1. Γ.Α Μέγας, Ελληνικές Γιορτές και Έθιμα της λαϊκής λατρείας

2. Ν.Γ Πολίτης,Μελέται περί του Βίου των Ελλήνων Τόμος Α 1904

3. Χάρης Κ.Στρατιδάκης, «Τα σπήλαια του Ρεθύμνου»

4. Ν.Δ Πιέρρος, Υποθαλάσσιες πηγές της Κυνουρίας κατά τους αρχαίους Συγγραφείς και τα νεώτερα δεδομένα (Πρακτικά Αρκαδικού πνευματικού Συμποσίου 1992)

5. Β.Χαρωνίτη, Η Κρήτη των Θρύλων

6. Κρητικό Πανόραμα τεύχη 18, 25

7. Αντώνη Πλυμάκη τα Σπήλαια στα Χανιά

8. Πάπυρος Λαρούς-Μπριτάνικα τόμος 45 α)Το νερό στη λαογραφία Γ. Αικατερινίδης

β)νεράιδες Ν.Πολίτη

9. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος εκδ. 1963 Νερό- Νεράιδα-Ναϊάδα

10. Αριστοτέλους Μετεωρολογικά Χ.Γ Περογιαννάκη

11. Παύλος Βλαστός : Ήθη και έθιμα Κρητών- Ιστορικό αρχείο Κρήτης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : ΤΑ ΚΑΡΣΤ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

(Κρασουδάκη Θέμις, Κολομβάκη Αφροδίτη, Μαθιέλη Χρύσα, Μαρκετάκη Σόνια Κουτουράτσας Τηλέμαχος, Δελάκη Κατερίνα, Καπαράκη Ειρήνη, Κίντριλη Αθανασία)

Η Κρήτη αποτελείται κυρίως από ασβεστολιθικά πετρώματα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η Κρήτη να έχει περίπου 3.000 σπήλαια, τα περισσότερα σε ολόκληρη την Ελλάδα. Έτσι, η Κρήτη έχει επαρκή ποσότητα νερού για να καλύψει τις ανάγκες της, ιδίως ο νομός Χανίων και ο νομός Ρεθύμνης.

4.1 Σπήλαια

Η περιοχή των Χανίων δεν είναι γνωστή για τα σπήλαια της. Ωστόσο, ο ορεινός όγκος των Λευκών Ορέων φιλοξενεί στα σπλάχνα του σημαντικότατους σπηλαιολογικούς σχηματισμούς. Το σπηλαιοβάραθρο του Γουργούθακα στην περιοχή Ατζίμες των Λευκών Ορέων, αποτελεί το βαθύτερο σπήλαιο στην Ελλάδα και το 2ο μεγαλύτερο στα Βαλκάνια. Πολλά βάραθρα βρίσκονται στην συγκεκριμένη περιοχή, τα οποία γίνονται συνεχώς αντικείμενο εξερεύνησης.

Επίσης, το θαλάσσιο Σπήλαιο των Ελεφάντων στο Ακρωτήρι παρέχει καταφύγιο στις μεσογειακές φώκιες και είναι γεμάτο απολιθώματα ελεφάντων.

Σπήλαιο Ελεφάντων

• Δρέπανο , Ακρωτήρι Χανίων

• Είσοδος : βάθος δέκα μέτρων κάτω απ’ τη θάλασσα

• Σπηλιά 50 μέτρα μήκος , 50 πλάτος, 6 ύψος

• Έχουν βρεθεί οστά από ελέφαντα και αλλά σπανία ευρήματα

• γεμάτη σταλαγμίτες και σταλακτίτες

• είχε ανακαλυφθεί τυχαία από ψαροντουφεκά

(Εικόνα 8 : σπήλαιο ελεφάντων)	(Εικόνα 9:σπήλαιο ελεφάντων)
(Εικόνα 10 :οστά ελεφάντων )	Σπηλαιοβάραθρο «Γουργούθακας»

• Ατζίνες, Λευκά Ορη , Ανατολικά της κορυφής του Αγίου Πνεύματος, Μελιδονί,Αποκορώνου

• Πυθμένας σε βάθος –1208m, όπου βρίσκεται ένα όμορφο "σιφώνι" (μικρή λίμνη με νερό).

• Έχει χαοτικές καταβάσεις , καταρράκτες, φαράγγια και λίμνες

• το μεγαλύτερο σε βάθος σπηλαιοβάραθρο της Ελλάδος και το δεύτερο στα Βαλκάνια

• Η πρόσβαση είναι σχεδόν αδύνατη και γίνεται μόνο από έμπειρες σπηλαιολόγους.

αρχείο λήψης (4).jpg images (2).jpg

(Εικόνα 11 : σπήλαιο Γουρθούκας)

Σπήλαιο της Αρκούδας

• Στο μονοπάτι από το Γουβερνέτο για το Καθολικό

• Στην είσοδο της σπηλιάς βρίσκονται ένας γκρίζος σταλαγμίτης με μορφή αρκούδας και μια μικρή λιμνούλα μπροστά του.

• Εντός του σπηλαίου βρέθηκαν ανάγλυφες επιγραφές με τον Απόλλωνα και την Άρτεμη.

• Παναγία η Αρκουδιώτισσα, ονομάζεται το εκκλησάκι στην είσοδο .

• Το σπήλαιο είναι μια παλαιά κοίτη ποταμού

• Σύμφωνα με τον τοπικό μύθο, η Παναγία έκανε την αρκούδα πέτρινη όταν αυτή πήγε να πιεί το νερό του μοναχού.

• Οι αρχαιολόγοι ισχυρίζονται ότι στην αρχαιότητα η σπηλιά ήταν ιερό αφιερωμένο στην θεά Άρτεμη, η οποία είχε μεταμορφωθεί σε αρκούδα. Το σπήλαιο ήταν λατρευτικό από την αρχαιότητα διότι εκεί λατρεύονταν η πελασγική Αρκουδοθεά Άρτεμη

• οι Αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν ως βωμό ή αντικείμενο λατρείας.

(Εικόνα 12 :είσοδος στο σπήλαιο της Αρκούδας)

αρχείο λήψης (5).jpg

(Εικόνα 13 : σταλαγμίτης με μορφή που θυμίζει αρκούδα)

(Εκόνα 14 : σπήλαιο Αρκούδας)

Το σπήλαιο του λιονταριού

• βάθος -1110μ (και μήκος 2.850μ)

• 2ο βαθύτερο στην χώρα και 60ο σε παγκόσμια κατάταξη.

• Η είσοδος του βρίσκεται σε υψόμετρο 1600μ, ενώ από την είσοδο του βγαίνει έντονο κρύο ρεύμα αέρα, ένδειξη του τεράστιου μεγέθους του.

• πρώτο του τμήμα είναι στεγνό, στενό και βαραθρώδες με διαδοχικές αλλά μικρές κατακόρυφες καταβάσεις.

• η μορφολογία αλλάζει, μετατρέπεται σε υπόγειο ποτάμι το οποίο διαρρέει γαλαρία με μεγάλες διαστάσεις

• images (4).jpg το σπήλαιο καταλήγει σε σιφόνι

αρχείο λήψης (6).jpg

(Εικόνα 15 : εσωτερικό σπηλαίου λιονταριού) (Εικόνα 16 : είσοδος)

Σπήλαιο του Τζανή

• Βρίσκεται στο οροπέδιο του ομαλού χανίων

• Έχει μήκος 2.500 µ και 280μ βάθος

• Χαρακτηρίζεται ως προσβάσιμο

• Δεν έχει αξιοποιηθεί τουριστικά

• Το έχουν εξερευνήσει με οργανωμένες αποστολές από το 1961

spilaio_tzani1.jpg.jpg

(Εικόνα 17 : είσοδος σπηλαίου) (Εικόνα 18 : χαρακτηριστικοί

σταλακτίτες)

Ο θρύλος του λυράρη βοσκού και των Νεράιδων.

Ένας ενδιαφέρων θρύλος για το σπήλαιο αναφέρεται συχνά από τους ντόπιους. Λένε, πως είχε χαθεί εκεί ένας νεαρός βοσκός, αλλά εξαίρετος λυράρης, ο Τζανής . Τον είχαν απαγάγει τα στοιχειά της σπηλιάς, οι νεράιδες, για να τις συντροφεύει στους χορούς τους. Από τότε, κάποιες ασέληνες βραδιές, ακούγονται από το σπήλαιο η μουσική των χορών που στήνουν οι νεράιδες, οι αλλόκοσμες κυράδες που κρατώντας με τρυφερότητα στα κρινένια τους χέρια βρέφη λευκά σαν τον αφρό της θάλασσας. Βρέφη που είναι καρποί του έρωτά τους με ορισμένους θνητούς. Στροβιλίζονται με λυμένα τα μακριά και μεταξένια τους μαλλιά. Ενώ, ο νεραϊδοπαρμένος βοσκός, ο Τζανής , συντροφεύει τον αέρινο χορό τους παίζοντας με αξεπέραστη δεξιοτεχνία έναν μελαγχολικό, αλλά υπέροχο σκοπό με την αγαπημένη του λύρα . Επίσης, λένε πως εκείνο το τραγούδι που η ηχώ του διασκορπίζεται στα βουνά και στα λαγκάδια, είναι τόσο γλυκό, αλλά και τόσο θλιμμένο. Οι νεράιδες τραγουδούν στίχους της πονεμένης τους αγάπης, ενώ ο Τζανής θρηνεί νοσταλγικά την χαμένη του ζωή που κάποτε ζούσε ευτυχισμένος ανάμεσα στους ανθρώπους . Επομένως, μεταξύ των λυράρηδων της Κρήτης, υπήρχε η παράδοση ότι μόνον όποιος διδαχτεί από τον νεραϊδοπαρμένο Τζανή, μπορεί να γίνει τέλειος στην λύρα. Για το λόγο αυτό, πολλοί συνήθιζαν να επισκέπτονται την συγκεκριμένη σπηλιά προκειμένου να λάβουν τα υψηλής ποιότητας μαθήματα. Τις αφέγγαρες νύχτες, λοιπόν, συναθροίζονταν και καθισμένοι κυκλικά, δοκίμαζαν τις λύρες τους. Πρώτα, όμως, έπαιρναν τις ανάλογες προφυλάξεις. Υπήρχαν νεράιδες και ο σταυρός χαραγμένος στην μέση της ομήγυρης, παρείχε την ανάλογη προστασία.

Σπηλαιο Σφακίων-Ασφέντου

• κοντά στο χωριό Ασφέντου στη θέση Σκορδαλάκια.

• Έχουν βρεθεί εγχάρακτες βραχογραφίες αρχαίων χρόνων.

• Υπάρχουν εικονιστικά χαράγματα, με παραστάσεις ελαφιού ή αντιλόπης, τόξου με βέλη, ακοντίου, ίσως πλοίου και μικρού κλαδιού. Επίσης, υπάρχουν και αφηρημένα χαράγματα, γραμμικά και τεκτονικά, όπως και άλλα που σχηματίζονται από μικρές σκαλιστές κουκκίδες.

αρχείο λήψης (8).jpg

(Εικόνα 19 : μικρό άνοιγμα του σπηλαίου)

αρχείο λήψης (10).jpg

(Εικόνα 20 : παραστάσεις χαραγμένες αρχαίων χρόνων)

Σπήλαιο Άγιου Ιωάννη του Ερημίτη

• Βρίσκεται κοντά στην Μαραθοκεφάλα της Σπηλιας στο Κολυμπάρι

• Είναι παλαιά κοίτη ποταμού .

• Έχει συνολικό μήκος 135 μέτρα σε μορφή οριζόντιας γαλαρίας.

• Έχει μεγάλους σταλακτίτες και σταλαγμίτες

• Στην αρχή και το τέλος υπάρχουν εικονίσματα και καντήλια

• Υπάρχει μια λαξευτή υπόγεια δεξαμενή με επίχρισμα για την συλλογή νερού.

• Βρίσκονται κάποια ανθρώπινα οστά, πιθανόν κάποιου ασκητή

• Υπάρχει μια αρκετά μεγάλη λιθωματική λεκάνη (γκούρ) όπου ο θρύλος λέει ότι ήταν ο τάφος του Αγ. Ιωάννη του Ερημίτη.

• Η ιστορία αναφέρει ότι ο Άγιος Ιωάννης ο Ερημίτης που είναι μάλλον και ο ιδρυτής της Μονής Καθολικού, της παλιότερης ίσως μονής της Κρήτης (6 η 7 αιώνας μχ), ασκήτευε στην περιοχή ζώντας γυμνός και περιφερόμενος σαν το αγρίμι μέσα στα βράχια. Ένας κυνηγός τον χτύπησε κατά λάθος, περνώντας τον για κάποιο ζώο, και εκείνος λίγο πριν πεθάνει χτυπημένος, ζήτησε από τον κυνηγό να τον μεταφέρει μέσα στο σπήλαιο για να πεθάνει. Έτσι λέγεται πως βρέθηκαν τα οστά του σε εκείνο το σημείο στο βάθος της σπηλιάς , στο «Κρεβάτι του Άη Γιάννη». Στον βράχο αυτό αποδίδουν θεραπευτικές ιδιότητες και πολλοί συνήθιζαν να σπάνε κομμάτια του για φυλαχτό.

images (6).jpg

(Εικόνα 21 : εκκλησάκι Αγίου Ιωάννη)

αρχείο λήψης (12).jpg

(Εικόνα 22 : σπήλαιο Αη Γιάννη)

(Εικόνα 23 : σταλακτίτες εντός του σπηλαίου)

Σπήλαιο Αγίας Σοφιάς

• spilaio_agias_sofias1.jpg.jpg δυτικά τοιχώματα του φαραγγιού των Τοπολίων

• Το ύψος του είναι μεταβλητό και σε ορισμένα σημεία φθάνει τα 20 μ.

• Η είσοδος του έχει άνοιγμα 25 μ. και στο αριστερό της άκρο βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγ. Σοφίας, διαστάσεων 6Χ3 μ.

• εντόπιστηκαν χαρακτηριστικά όστρακα της νεολιθικής, κλασικής και ρωμαϊκής περιόδου. ένα πήλινο ειδώλιο, που χρονολογείται στο τέλος του 4ου αι. π.Χ., καθώς και κεραμική νεολιθικών, πρωτομινωικών, υστερομινωικών ΙΙΙ, κλασικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων.

(Εικόνα 24 : είσοδος σπηλαίου)

Σπήλαιο Κρυονερίδα

• χαράδρα Λαγγός, νοτιοδυτικά από το χωριό Βαφές

• υψόμετρο 230m

• εδώ βρήκαν τραγικό θάνατο οι κάτοικοι του χωριού Βαφές το 1821.

• πήρε το όνομα της η ευρύτερη περιοχή της Κρυονερίδας και ο (πρώην) δήμος Κρυονερίδας.

• Η είσοδος του σπηλαίου έχει πλάτος 1.8m και ύψος 1.5m

• Αποτελείται από τέσσερις αίθουσες, εκ των οποίων μεγαλύτερη είναι η πρώτη, ενώ στη δεύτερη υπάρχουν τα οστά των θυμάτων της τουρκικής θηριωδίας. Στη τελευταία αίθουσα υπάρχει πηγή με νερό, από το οποίο πήρε και το όνομα του το σπήλαιο.

• Εδώ τον Αύγουστο του 1821, 130 άμαχοι κάτοικοι του Βαφέ βρήκαν καταφύγιο από τους Τούρκους που τους κυνηγούσαν. Λέγεται ότι, όταν κάποια στιγμή κάποιοι Τούρκοι πλησίασαν κοντά, ακούστηκε από το σπήλαιο το κλάμα ενός μωρού. Έτσι οι τουρκοι αντιλήφθηκαν που βρίσκονται και προσπάθησαν να μπουν. Όμως, η σπηλιά έχει στενή είσοδο και μόνον ένας άντρας χωρά να μπει τη φορά και αυτός έρποντας. Έτσι, οι πρώτοι Τούρκοι σκοτώθηκαν από τα γυναικόπαιδα, που λυσσαλέα και χωρίς όπλα σκότωναν τους εισβολείς. Μην έχοντας άλλη επιλογή, οι Τούρκοι εξόντωσαν με τον ίδιο τρόπο που εξολόθρευσαν τους χριστιανούς στο σπήλαιο του Μελιδονίου. Μάζεψαν δηλαδή κλαδιά και ξύλα στην είσοδο του σπηλαίου, άναψαν φωτιά και οι πολιορκούμενοι πέθαναν από ασφυξία, ενώ μόνον εφτά από αυτούς επέζησαν. Στην είσοδο του σπηλαίου υπάρχει ένα εικονοστάσι και η μνήμη των νεκρών τιμάται κάθε Αύγουστο γύρω στις 20 του μήνα, πάντα Κυριακή με επιμνημόσυνη δέηση.

αρχείο λήψης (13).jpg

(Εικόνα 25 :είσοδος σπηλαίου )

4.2 Ποιες καρστικές πηγές έχουμε στα Χανιά

Ο νομός Χανίων είναι ο πλουσιότερος σε υδάτινο δυναμικό νομό της Κρήτης, διότι τουλάχιστον το 30% του νερού της βροχόπτωσης απορρέουν υπόγεια και δημιουργούν ένα πλούσιο ρυθμιστικό απόθεμα. Το μεγάλο ποσοστό κατείσδυσης οφείλεται κυρίως στην εκτεταμένη παρουσία των καρστικών ασβεστόλιθων.

Στη Δυτική Κρήτη οι υδατικοί πόροι προέρχονατι από την ανθρακική μάζα των Λευκών Ορέων, συνολικής επιφανειακής έκτασης 730 km2. H γεωλογία και ο έντονος τεκτονισμός που έχει δράσει στην ευρύτερη περιοχή έχουν συμβάλλει στη διαμόρφωση σημαντικών καρστικών υδροφοριών με αξιόλογες πηγαίες εκφορτίσεις. Στα βόρεια πρανή των Λευκών Ορέων εντοπίζεται το καρστικό σύστημα της Αγυιάς, του οποίου εκφορτίσεις αποτελούν οι πηγές Αγυιά, Μεσκλά, Αναβάλλοντας και Κουφός. Ο καρστικός υδροφορέας αναπτύσσεται στους ασβεστόλιθους και δολομίτες της ενότητας Τριπαλίου. Εντοπίζονται στις υδρολογικές λεκάνες των ποταμών Κερίτη και Κλαδισσου. Η εμφάνιση του ίδιου σχηματισμού στην περιοχή του Κουφού και των Μεσκλών, στην υδρολογική λεκάνη του ποταμού Κερίτη, δεν θεωρείται ότι ανήκουν σε διαφορετικό σύστημα. Στην περιοχή της Αγυιάς, βόρεια του οικισμού, εντοπίζεται μέτωπο πηγών. Πρόκειται για τις πηγές Πλάτανος, Βαρύπετρο, Βρυσίδα, Κολύμπα και Καλαμιώνας, οι οποίες εκδηλώνονται σε συνθήκες υπό πίεσης, καθώς αναβλύζουν από τις υπερκείμενες των ασβεστόλιθων νεογενείς και τεταρτογενείς αποθέσεις του ποταμού Κερίτη.

• Στους Αρμένους οι πλούσιες πηγές και η πυκνή βλάστηση σε συνδυασμό με το ανθρωπογενές περιβάλλον και τις διάφορες προβιομηχανικές εγκαταστάσεις (νερόμυλοι, ρασοφάμπρικα) συνθέτουν ένα ενδιαφέρον σύνολο.

• Η επιφανειακή απορροή των ποταμών Κοιλιάρη και Μεσοποτάμου εξαρτάται αφ' ενός μεν από τις βροχοπτώσεις, αφ' ετέρου δε από πηγές που υπάρχουν και εκφορτίζουν σε αυτούς.

• Οι περισσότερες κοίτες των ρεμάτων και χειμάρρων της περιοχής μελέτης δημιουργήθηκαν σε ρηξιγενείς επιφάνειες που είναι παράλληλες σε κανονικά κατακόρυφα ρήγματα της περιοχής .

• Κατά τη θερινή περίοδο τα ρέματα Γεράνι, Μαχαιροί και ο χείμαρρος Κεραμειανός στερεύουν και ο ποταμός Κοιλιάρης τροφοδοτείται αποκλειστικά από τα νερά των πηγών Στύλου και Βλυχάδων.

• Κατά τη χειμερινή περίοδο οι επιφανειακές απορροές των χειμάρρων και ρεμάτων είναι πλημμυρικές με συνέπεια να δημιουργούνται πλημμυρικά φαινόμενα.

• Η επιφανειακή απορροή του Μεσοποτάμου εξαρτάται από τα νερά των μόνιμων πηγών Αρμένοι και Ζούρμπου και τις περιοδικές πηγές Αναβρέτης.

• Από τα παραπάνω φαίνεται ότι σημαντικό ρόλο στις επιφανειακές απορροές της περιοχής διαδραματίζουν πηγές που βρίσκονται στη λοφώδη και πεδινή περιοχή του Δήμου. Όλες οι πηγές που συναντώνται στην περιοχή μελέτης είναι καρστικές πηγές, δηλαδή εκροές νερού από ενεργό καρστικό σύστημα. Όλες οι πηγές τροφοδοτούνται από τη φρεάτια ζώνη. Η παροχή των χαμηλότερων υψομετρικά πηγών αυξάνει σε βάρος των υψηλότερων , με αποτέλεσμα στις ξηρές εποχές να ξηραίνονται οι υψομετρικά υψηλότερες (π.χ. πηγές Αναβρέτης)

• Πηγές Στύλου: Πρόκειται για ομάδα πηγών που βρίσκεται στο χωριό Στύλος σε απόλυτο υψόμετρο 17m. Οι σπουδαιότερες πηγές είναι στις θέσεις Κάραβος και Καβούσι και έχουν συνεχή λειτουργία. Η πηγή στη θέση Βρύση εμφανίζεται μόνο τη χειμερινή περίοδο. Συστηματικές μετρήσεις από το 1971 έως και το 1999 δηλώνουν ότι διακυμάνσεις στις παροχές κατά τη διάρκεια του έτους είναι μεγάλες. Η ελάχιστη παροχή των πηγών είναι το μήνα Σεπτέμβριο και η μέγιστη παροχή των πηγών το μήνα Απρίλιο. Σύμφωνα με την ταξινόμηση κατά Bogli (1980) (ταξινόμηση καρστικών πηγών ανάλογα με τη δίαιτα) οι πηγές Στύλου ταξινομούνται στις ‘' περιοδικές πηγές ‘' με εκφρασμένη περιοδικότητα στη μέση παροχή τους. Σύμφωνα με γεωλογικές έρευνες και γεωτρήσεις κατά τον γεωλόγο της Υ.Ε.Β. κ. Κ. Βοζινάκη, οι πηγές διαθέτουν εκτός των ρυθμιστικών τους αποθεμάτων και μόνιμα αποθέματα νερού.

• Η εμφάνιση των πηγών Στύλου οφείλεται στην ανάσχεση της υπόγειας απορροής του νερού του καρστικού υδροφορέα, από την τεκτονική επαφή τους με τις μάργες του νεογενούς. Από τους υπολογισμούς πρόσφατων μετρήσεων προκύπτει ότι η συνολική ετήσια απορροή των πηγών είναι 80x106m3. Το νερό των πηγών Στύλου καταλήγει μέσω του ποταμού Κοιλιάρη στη θάλασσα.

• Πηγές Αρμένοι: Πρόκειται για μια ομάδα πηγών που βρίσκεται στο χωριό Αρμένοι σε απόλυτο υψόμετρο 18m. Οι σπουδαιότερες πηγές είναι στις θέσεις Παναγιά, Πλάτανος, Πηγαδάκι. Μετρήσεις από το 1971 έως το 1999, δηλώνουν ότι οι διακυμάνσεις στις παροχές των πηγών κατά τη διάρκεια του έτους είναι μεγάλες. Η ελάχιστη παροχή είναι το μήνα Σεπτέμβριο, η μέγιστη παροχή είναι το μήνα Μάρτιο και ο μέσος όρος του έτους για τα έτη 1971-1999 είναι 771,4 lit/sec. Σύμφωνα με τον Bogli (1980) ταξινομούνται και αυτές στις ‘'περιοδικές πηγές''. Η λειτουργία των πηγών μοιάζει με εκείνη των πηγών Στύλου. Οι πηγές Αρμένοι εκφορτίζονται στο Μεσοπόταμο.

• Πηγές Ζούρμπου: Πρόκειται για υφάλμυρες πηγές που βρίσκονται κοντά στις εκβολές του Μεσοπόταμου σε απόλυτο υψόμετρο 1-2m. Το νερό των πηγών είναι βεβαρημένο σε ιόντα χλωρίου .Μετρήσεις από το 1971 έως το 1999 δηλώνουν ότι η παροχή των πηγών παρουσιάζει μικρές διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια του έτους. Ο μέσος όρος του έτους για τα έτη 1971-1999 είναι 981,7 lit/sec. Η μέγιστη παροχή είναι τον Απρίλιο και η ελάχιστη παροχή τον Οκτώβριο .Σύμφωνα με τον Bogli (1980) ταξινομούνται στις ‘'περιοδικές πηγές''. Το ισοζύγιο των πηγών βασισμένο σε πρόσφατες μετρήσεις είναι 30x106m3/έτος και κατανέμεται ισομερώς κατά τη διάρκεια του έτους. Οι πηγές Ζούρμπου εκφορτίζονται στις εκβολές του Μεσοπόταμου

• Πηγές Βλυχάδων: Πρόκειται για υφάλμυρες πηγές που βρίσκονται 1000m έναντι των εκβολών του ποταμού Κοιλιάρη μέσα στον οποίο και εκφορτίζονται. Το νερό των πηγών είναι αυξημένο σε χλωριόντα .Η ροή των πηγών είναι συνεχής, αλλά μετρήσεις δεν υπάρχουν.

• Πηγές Αναβρέτης: Πρόκειται για πηγές με ροή που διακόπτεται το θέρος και βρίσκονται στις παρυφές του Νέου Χωριού σε απόλυτο υψόμετρο 24m. Περισσότερα στοιχεία για την παροχή και τον χημισμό του νερού δεν υπάρχουν.

Στα Χανιά όπως προαναφέραμε, ήδη από πολύ παλιά, υπήρχαν πηγές που παρείχαν νερό σε όλη την περιοχή των Χανίων. Αυτές ήταν οι πηγές των Μεσκλών, της Αγιάς, οι πηγές των Αρμένων, οι πηγές του Ζούρμπου, οι πηγές της λίμνης του Κουρνά και πολλές άλλες. Αυτές οι πηγές αξιοποιήθηκαν στο παρελθόν για άρδευση, κυρίως τη δεκαετία του 1950-1960. Λίγο αργότερα, τα νερά της Αγιάς μεταφέρθηκαν στη δεξαμενή του Αϊ Γιάννη με πρωτοβουλία του δήμου Χανίων, ώστε η ευρύτερη αστική περιοχή είχε πρόσβαση σε πόσιμο νερό.

Τη δεκαετία του 1970, ωστόσο, επικράτησε ένα ερώτημα που έπρεπε να απαντηθεί. Αυτό ήταν το από πού προέρχονταν το νερό στις πηγές. Η απάντηση ήρθε με μία μελέτη του υπουργείου Γεωργίας που διεξαγάχθηκε την ίδια δεκαετία, η οποία επιβεβαίωσε ότι το νερό στις πολυάριθμες πηγές των Χανίων προερχόταν από το νερό που συσσωρευόταν με τη βροχή στο υπέδαφος και από τα χιόνια που έπεφταν στα Λευκά Όρη (Εικόνα 26 : Άρθρο της εφημερίδας Καθημερινή στις 6-8-1978 για την εκμετάλλευση των υπόγειων υδάτων των Χανίων).

Πιο συγκεκριμένα, τα Λευκά Όρη αποτελούνται από τον ασβεστόλιθο, ένα διαπερατό πέτρωμα που λειτουργεί σαν σφουγγάρι, δηλαδή συσσωρεύει νερό σε όλη τη μάζα του και το απελευθερώνει με αργό ρυθμό. Επομένως, το νερό από τα Λευκά Όρη μαζί με το νερό που συσσωρευόταν στην πεδιάδα των Χανίων από τις βροχές, αποστραγγιζόταν από τον ασβεστόλιθο. Ύστερα, το νερό αυτό έπρεπε να απελευθερωθεί προς μία κατεύθυνση. Έτσι, στην περιοχή νότια των Λευκών Ορέων, το νερό κατέληγε και καταλήγει και σήμερα στη θάλασσα με τη βοήθεια της βαρύτητας, φαινόμενο που εξηγεί τη χαμηλή θερμοκρασία των θαλάσσιων νερών στις όχθες της νότιας Κρήτης. Το νερό, από την άλλη, που κατευθυνόταν με τη συνδρομή της βαρύτητας προς τα βόρεια, διέρρεε το ασβεστολιθικό υπέδαφος μέχρι να συναντήσει ένα άλλο είδος πετρώματος, μη διαπερατό. Με αυτό τον τρόπο, το νερό δεν κατέληγε στη θάλασσα και αντιθέτως δημιούργησε όλες τις πηγές που εντοπίζουμε σήμερα στην περιοχή των Χανίων.

Οι πηγές των Χανίων είναι κυρίως καρστικές πηγές υπερχείλισης, οι οποίες δημιουργούνται με τεκτονικά φαινόμενα. Πιο συγκεκριμένα, με τα ρήγματα που υπάρχουν στην Αγιά, στα Μεσκλά και στο Ζούρμπο, ήρθαν σε επαφή διαπερατά και μη διαπερατά πετρώματα και δημιουργήθηκαν τα ημιπερατά πετρώματα. Για παράδειγμα, στην Αγιά, το νερό οδηγείται μέσω του ασβεστολίθου στις πηγές, ώσπου συναντά το αδιαπέραστο πέτρωμα φυλίτης, βρίσκει διέξοδο και υπερχειλίζει και δημιουργεί μία καινούρια πηγή.

Οι πηγές των Χανίων έχουν μικρές διακυμάνσεις κάθε χρόνο όσο αφορά τη στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα. Οι περισσότερες πηγές έχουν στάθμη νερού 3-4 μέτρα, ενώ συνήθως παρατηρείται υπερχείλιση πηγών και εκροή νερού στη θάλασσα ακόμα και σε θερινή περίοδο! Η παροχή των πηγών είναι κατά μέσο όρο 7000m³ ανά ώρα, με 9000m³/ώρα παροχή το Μάρτη και 6000m³/ώρα παροχή την αρχή του φθινοπώρου. Επιπλέον, υπάρχουν διαφορές του υψομέτρου ανάβλυσης του νερού από πηγή σε πηγή. Για παράδειγμα, τα νερά της λίμνης της Αγιάς αναβλύζουν από υψόμετρο 40m ενώ τα νερά στις πηγές των Μεσκλών πηγάζουν από υψόμετρο 210m! Τέλος, πρέπει να αναφερθεί πως ο ασβεστόλιθος χαρακτηρίζεται από μεγάλο συντελεστή καθίζησης σε αντίθεση με άλλα πετρώματα, γεγονός που συμβάλλει στη δημιουργία του υδρογραφικού δικτύου των Χανίων.

Η πελώρια μάζα νερού που συσσωρευόταν στις καρστικές πηγές, επομένως, έπρεπε να αξιοποιηθεί με το σωστό τρόπο, ώστε να μπορούν να αρδευτούν περιοχές σε μεγαλύτερη εμβέλεια. Με την άντληση του νερού από τις πηγές, θα ποτιζόταν περιοχές επιφάνειας 200.000 στρεμμάτων. Επομένως, η άντληση του νερού θα ήταν ιδιαίτερα προσοδοφόρα για όλο το νομό.

Με την αξιοποίηση των πηγών κριμένη απαραίτητη, ο Δήμος ξεκίνησε μέσα σε λίγα χρόνια μία μελέτη πάνω στους τρόπους αξιοποίησης του νερού των πηγών, η οποία έληξε το 1979. Την ίδια χρονιά, με το πόρισμα της μελέτης, χρηματοδοτήθηκε η υλοποίηση του μεγάλου αρδευτικού έργου των Χανίων από πολλά κοινοτικά προγράμματα. Το σχέδιο του έργου ήταν να αντληθεί όλο το νερό από τις πηγές και να τοποθετηθεί σε ένα αγωγό, ο οποίος θα εκτεινόταν από το Καστέλι ως τον Αποκόρωνα, ώσπου το νερό θα κατέληγε σε δεξαμενές. Από αυτές τις δεξαμενές θα ελευθερωνόταν το νερό προς πολλές κατευθύνσεις ώστε ο κάθε αγρότης, με το υδρόμετρό του, να μπορεί να αρδεύει τις καλλιέργειές του. Έτσι, κατασκευάστηκε μέσα σε λίγα χρόνια αυτό το δύσκολο έργο, το οποίο πλέον βρίσκεται σε λειτουργία εδώ και 15 χρόνια. Επιπλέον, το νερό σε ορισμένες πηγές έχει φυσική ροή, δηλαδή δεν χρειάζεται αντλιοστάσια για την ομαλή κυκλοφορία του. Σήμερα, ένα μέρος του αγωγού καταλήγει στη Σούδα, όπου το νερό συμπιέζεται και οδηγείται στο Ακρωτήρι, ενώ ένα άλλο μέρος του καταλήγει στο Κολυμπάρι. Το έργο αυτό κρίθηκε επιτυχές, καθώς από 20.000 στρέμματα που ποτίζονταν παλιότερα, πλέον πρόσβαση σε νερό έχουν 150.000 στρέμματα καλλιέργειας.

Αργότερα, όμως, με την οικοδόμηση όλο και περισσότερων ξενοδοχείων στις ακτές, δημιουργήθηκε ένα νέο πρόβλημα. Η παροχή νερού ήταν ζωτικό και επείγον θέμα για όλη την πόλη. Αυτό το πρόβλημα επιλύθηκε άμεσα, με τη μετατροπή του αρδευτικού δικτύου σε υδροαρδευτικού, με τη σύνδεσή του με το σημερινό υδρευτικό σύστημα της πόλης μας. Πλέον, ένα ποσοστό του νερού από τις πηγές καταλήγει στο δήμο, όπου χλωριώνεται και καθαρίζεται, και ύστερα οδηγείται στο σπίτι κάθε κάτοικου της πόλης μέσω του δικτύου. Έτσι, όταν υπάρχει λειψυδρία στο Δήμο λόγω λιγοστών βροχοπτώσεων και μεγάλης κατανάλωσης, το αρδευτικό δίκτυο αναπληρώνει την παροχή νερού για το υδρευτικό δίκτυο.

Το νερό που κυκλοφορεί στο αρδευτικό δίκτυο σήμερα, ωστόσο, δεν προέρχεται μονάχα από τις καρστικές πηγές. Πλέον ο Δήμος δύναται να κάνει υπολογισμένες γεωτρήσεις σε ορισμένες περιοχές, πάντα με γνώμονα την αειφορία, ώστε να πετύχει συγκέντρωση περισσότερου υδάτινου όγκου για την πλήρη ανταπόκριση στην αυξημένη ζήτηση. Στην περιοχή μας υπάρχουν 7 γεωτρήσεις, από τις οποίες οι 4 είναι σε λειτουργία. Κάθε μία από αυτές παρέχει 10000m³ νερού/ώρα. Οι γεωτρήσεις ενεργοποιούνται μόνο την εποχή του θέρους, όταν η πηγή των Μεσκλών στερεύει και κρίνεται απαραίτητη η εύρεση άλλης προέλευσης νερού. Πρέπει να σημειωθεί ότι ειδικευμένοι γεωλόγοι συνεχώς μετράνε τη στάθμη του νερού της γεώτρησης, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα εισροής θαλασσινού νερού, η οποία θα οδηγήσει στη μόλυνση και καταστροφή της γεώτρησης. Το ποσοστό του νερού του αρδευτικού δικτύου αναλογεί σε 50% από τις γεωτρήσεις και 50% από τις πηγές. Η άντληση από γεωτρήσεις αυξάνεται ανάλογα με τη ζήτηση.

Με αυτό το μεγάλο έργο αντιμετωπίστηκε και ένα άλλο πρόβλημα που είχε προκύψει στον κάμπο των Χανίων. Τα πολυάριθμα πηγάδια και οι μικρές αλλά πολλαπλές γεωτρήσεις είχαν οδηγήσει στην εξάντληση των υπόγειων νερών και στην υφαλμύρωση των πηγών. Πλέον, έχει επιβληθεί καθολική άρση λειτουργίας στα μικρά δίκτυα στον κάμπο και πλέον όλη η περιοχή έχει πρόσβαση σε νερό από τις πηγές. Με αυτό τον τρόπο έχει επιβληθεί τάξη στην περιοχή και η πιθανότητα υφαλμύρωσης των υπόγειων νερών είναι σχεδόν μηδαμινή. Το ίδιο πρόβλημα, ωστόσο, δεν έχει αντιμετωπιστεί στην περιοχή του Πλάτανου και της Φαλάσαρνας, όπου οι πολυάριθμες ιδιωτικές γεωτρήσεις έχουν οδηγήσει στην υφαλμύρωση των νερών.

Με πρωτοβουλία του Οργανισμού Ανάπτυξης Δυτικής Κρήτης, από την άλλη, στην περιοχή του Ρεθύμνου, προς αντικατάσταση των ιδιωτικών γεωτρήσεων, έχει δημιουργηθεί ένα μεγάλο φράγμα. Αυτό το φράγμα συγκρατεί 30.000.000m³ νερού, το οποίο είναι σχεδιασμένο να αξιοποιηθεί για ύδρευση και για άρδευση σε όλη την περιοχή του Ρεθύμνου. Παρόμοιο έργο γίνεται και στο Βατόλακκο Χανίων, με αφορμή την αύξηση του πληθυσμού στο βόρειο άξονα χάρη στην αστυφιλία, ώστε αυξήθηκε ραγδαία η ανάγκη νερού στην περιοχή. Το φράγμα αυτό είναι κατά 90% ολοκληρωμένο, ενώ το καλοκαίρι είναι πιθανό να τεθεί σε λειτουργία, ώστε να καλύψει πλήρως την αστική ζήτηση νερού. Το φράγμα θα δύναται να συγκρατεί 5.000.000 m³ νερού, ποσότητα όχι μεγάλη, άλλα αρκετή να καλύψει τη ζήτηση. Για αυτό το λόγο το φράγμα ονομάστηκε φράγμα ασφάλειας-αιχμής, ώστε να μην υπάρξει περίπτωση πλήρους λειψυδρίας στα βόρεια.

Το φράγμα του Ρεθύμνου, ωστόσο, αναμένεται να λειτουργήσει και ως ένα υβριδικό σταθμό παραγωγής ενέργειας. Πιο συγκεκριμένα, ένα μικρό μέρος του νερού του φράγματος θα αντλείται από αντλίες που λειτουργούν με ηλ. ρεύμα παραγμένο από ανεμογεννήτριες, θα υψώνεται στα 100m, και ύστερα θα ελευθερώνεται μέσα σε ειδικά σχεδιασμένες τουρμπίνες, οι οποίες θα παράγουνε ηλεκτρική ενέργεια. Όσο για το νερό που αντλήθηκε, αυτό θα επιστρέφει μέσα από αγωγούς καθαρό πίσω στο φράγμα. Ο προϋπολογισμός της κατασκευής αυτού του έργου ανέρχεται στα 300.000.000€, και θα χρηματοδοτηθεί από κοινοτικά προγράμματα και ιδιωτικές εταιρείες. Το ποσό δύναται να είναι αστρονομικό, αλλά με αυτή την κατασκευή θα εξοικονομηθούν τα έξοδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας για τα ¾ της περιοχής του Ρεθύμνου. Τον Ιούλιο του 2012 αναμένεται να ξεκινήσει η κατασκευή αυτού του έργου, ενώ η συμφωνία έκλεισε μόλις στις 24 Ιανουαρίου του 2012.

Ύστερα από όλα αυτά τα μεγάλα έργα στο νομό Χανίων, πλέον 130.000 στρέμματα καλλιεργειών αρδεύονται και 150.000 κάτοικοι έχουν πρόσβαση σε καθαρό, πόσιμο νερό. Πλέον, όλο το σύστημα ύδρευσης των Χανίων ελέγχεται και διαχειρίζεται από ένα ειδικά σχεδιασμένο ηλεκτρονικό πρόγραμμα υπολογιστή, το οποίο έχει τη δυνατότητα από μεγάλη απόσταση να θέσει μία γεώτρηση σε λειτουργία ή να την απενεργοποιήσει. Επίσης, αυτό το πρόγραμμα δύναται να παρέχει πληροφορίες στο διαχειριστή για τη στάθμη του νερού, την παροχή νερού κάθε δεξαμενής με μεγάλη ακρίβεια μέτρησης. Σαν αποτέλεσμα, ο Ο.Α.ΔΥ.Κ. έχει τη δυνατότητα να ανταποκρίνεται πιο εύκολα σε όποιο πρόβλημα παρουσιαστεί στο υδροαρδευτικό δίκτυο των Χανίων.

Το δίκτυο έχει επεκταθεί και σήμερα αριθμεί 30 κατά προσέγγιση δεξαμενές-αντλιοστάσια, μερικές από τις οποίες παρέχουν νερό σε ιδιωτικές εταιρείες εμφιάλωσης νερού, όπως την εταιρεία «Νερά Κρήτης». Σαν συνέπεια, σήμερα οι κάτοικοι των Χανίων απολαμβάνουν τα πλεονεκτήματα ενός πλήρους και εξελιγμένου υδρευτικού και αρδευτικού δικτύου, το οποίο προσαρμόζεται ανάλογα με τη ζήτηση του νομού και στοχεύει πάντα στην αειφορία.

(Χαρακτηριστικές πηγές καρστικές)

(Εικόνα 26)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- «Γεωλογία η επιστήμη της Γης» Δ.Ι.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ – ΧΡ.Ι.ΣΙΔΕΡΗΣ

- «Υδρογεωλογία» Καλλέργης

- «Διερευνώνταςτη Γη » Μ.Δερμιτζάκης-Σ.Λέκκας

-«Γεωμορφολογία»Ζαμπετάκη-Λέκκα

-«Γεωδιαδρομές» ΙΓΜΕ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ :

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους υπεύθυνους στον ΟΑΔΥΚ καθώς τον κ. Μανούσογλου Εμμανουήλ και τον κ.Στειακάκη καθηγητές του τμήματος ΜΗΧ.Ο.Π. του Πολυτεχνείου Κρήτης για τη φιλοξενία στις εγκαταστάσεις του τμήματος , τη συνέντευξη που μας παραχώρησαν καθώς και τη μοναδική βοήθεια που προσέφεραν στην ομάδα μας.

Νάγια Πιέρρου

υπεύθυνη προγράμματος